Tâm thần phân liệt là một loại bệnh tâm thần nghiêm trọng với các triệu chứng lâm sàng đa dạng. Triệu chứng phổ biến nhất của bệnh là hoang tưởng và ảo giác, những điều này ảnh hưởng đến hành vi của người bệnh. Bệnh thường bắt đầu ở độ tuổi 25 và kéo dài suốt đời, ảnh hưởng đến mọi tầng lớp xã hội. Bệnh nhân trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Nguyên nhân gây ra tâm thần phân liệt
Yếu tố di truyền
Vị trí của các gen gây ra tâm thần phân liệt vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã đồng ý rằng không phải một gen duy nhất gây ra bệnh, mà là sự kết hợp của nhiều gen.
Các gen này được tìm thấy trên nhiều vị trí trên các nhiễm sắc thể khác nhau. Các gen gây bệnh thường được tìm thấy trên các nhiễm sắc thể số 6, 8, 10, 13 và 22.
Yếu tố dopamin
Sự rối loạn gen di truyền trong tâm thần phân liệt dẫn đến hoạt động quá mức của hệ thống dopamin. Điều này được chứng minh bằng hai bằng chứng sau:
- Các thuốc chống trầm cảm làm giảm hoạt động của thụ cảm thể dopamin trong não có tác dụng điều trị tâm thần phân liệt.
- Các chất kích thích dopamin như amphetamin, cocain gây ra các triệu chứng tương tự như tâm thần phân liệt.
Triệu chứng của tâm thần phân liệt
Triệu chứng dương tính
Triệu chứng dương tính bao gồm sự thay đổi quá mức trong quá trình tư duy (hoang tưởng), tri giác (ảo giác), ngôn ngữ và thông báo (loạn ngôn ngữ) và kiểm soát hành vi (hành vi bất thường và căng thẳng).
Các triệu chứng dương tính này có thể được chia thành hai mức độ khác nhau: mức độ loạn thần bao gồm hoang tưởng và ảo giác, mức độ loạn ngôn ngữ và hành vi.
- Hoang tưởng: Hoang tưởng là triệu chứng loạn thần cơ bản của tâm thần phân liệt. Triệu chứng này có những đặc điểm sau: sai lầm; rất cố định trong tâm trí của người bệnh; ảnh hưởng lớn đến hành vi của người bệnh; không phải là niềm tin tôn giáo phổ biến; người bệnh không thể thừa nhận ý nghĩ của mình là sai lầm.
Một số ý tưởng có thể được coi là hoang tưởng trong một nền văn hoá (ví dụ: phù thủy và bùa phép) nhưng được coi là bình thường trong nền văn hoá khác.
Nội dung của hoang tưởng có thể liên quan đến nhiều chủ đề khác nhau, nhưng phổ biến nhất trong tâm thần phân liệt là: hoang tưởng bị hại, hoang tưởng liên hệ, hoang tưởng bị kiểm soát, hoang tưởng tự cao hoặc hoang tưởng kỳ quái.
- Ảo giác: Ảo giác là sự tri giác mà không có đối tượng. Ảo giác có thể ảnh hưởng đến bất kỳ giác quan nào (ví dụ: ảo thính, ảo thị, ảo mùi, ảo xúc, ảo vị) nhưng ảo thính là phổ biến nhất và đặc trưng hơn cho tâm thần phân liệt.
Ảo thính xuất hiện ở 60-70% số bệnh nhân tâm thần phân liệt. Bệnh nhân nghe những tiếng nói không tồn tại, nhưng họ tin rằng những tiếng đó là thật. Ảo thính được chia thành hai loại: ảo thính thật và ảo thính giả.
-
Ảo thính thật là tiếng nói mà bệnh nhân nghe từ môi trường xung quanh, bên ngoài cơ thể của họ. Những tiếng nói này rõ ràng, bệnh nhân có thể nhận biết giọng nam hay giọng nữ, người quen hay người lạ… Ảo thính thật thường xuất hiện ở giai đoạn sớm của tâm thần phân liệt. Theo thời gian, ảo thính thật sẽ chuyển thành ảo thính giả.
-
Ảo thính giả là những tiếng nói mờ nhạt người bệnh cảm nhận trong cơ thể (đầu, dạ dày, tim). Vì vậy, bệnh nhân không thể nhận ra tiếng nói thuộc về ai, không biết đó là giọng nam hay giọng nữ, người quen hay người lạ… Đôi khi, ảo thính giả được coi là suy nghĩ của chính bệnh nhân. Chúng giống như suy nghĩ của bệnh nhân trở thành tiếng nói.
Triệu chứng âm tính
Triệu chứng âm tính của tâm thần phân liệt cho thấy sự tiêu hao, mất mát các hoạt động tâm thần tự nhiên. Ban đầu, triệu chứng này thường khá tế nhị và khó nhận biết. Sau một vài năm bị bệnh, triệu chứng này trở nên rõ ràng hơn và trong giai đoạn di chứng, người bệnh chỉ có triệu chứng âm tính.
Có 3 triệu chứng âm tính chính trong tâm thần phân liệt, bao gồm cảm xúc phẳng, ngôn ngữ nghèo nàn và thiếu ý chí.
Tái phát của tâm thần phân liệt
Nếu không nhận được sự điều trị củng cố, khoảng 60-70% số bệnh nhân sẽ tái phát sau một năm, và gần 90% bệnh nhân tái phát sau hai năm. Tỷ lệ tái phát ở các bệnh nhân tâm thần phân liệt được điều trị củng cố liên tục bằng thuốc trong vòng 1 năm là dưới 20%, và dưới 30% sau 2 năm.
Tâm thần phân liệt là một bệnh mãn tính, trừ khi bệnh nhân khỏi hoàn toàn sau nhiều năm điều trị, các trường hợp còn lại thường kéo dài suốt đời. Sau mỗi đợt điều trị, bệnh thường ổn định, nhưng bệnh nhân khó trở về trạng thái bình thường hoàn toàn như trước khi mắc bệnh.
Tâm thần phân liệt thường tái phát. Nếu không được điều trị củng cố, tỷ lệ tái phát của tâm thần phân liệt là 10% số bệnh nhân mỗi tháng. Sau một năm kể từ ngày ngừng sử dụng thuốc, hầu hết bệnh nhân đều tái phát.
Sự tái phát của tâm thần phân liệt phụ thuộc vào các yếu tố sau: mức độ bệnh và tiến triển của bệnh; thiếu điều trị củng cố hoặc điều trị củng cố không đủ thời gian; căng thẳng tâm lý mạnh mẽ; lạm dụng rượu và ma túy; bệnh lý cơ thể kết hợp.
Ðiều trị tâm thần phân liệt
Nguyên tắc điều trị
Các triệu chứng loạn thần của người bệnh sẽ giảm dần và cải thiện khi điều trị. Bác sĩ chuyên khoa sẽ kê đơn thuốc chống loạn thần và đưa ra các phương pháp chuyên môn dựa trên nguyên tắc sau:
- Điều trị củng cố nhằm ngăn tái phát.
- Phục hồi chức năng.
Vấn đề về tâm lý/tâm thần của bệnh nhân đòi hỏi họ phải tiếp tục sử dụng thuốc suốt đời. Tuy nhiên, nếu được điều trị từ sớm, bệnh nhân có thể kiểm soát được hầu hết các triệu chứng của tâm thần phân liệt.
Thuốc chống loạn thần truyền thống
Các thuốc chống loạn thần truyền thống (haloperidol, levomepromazin) có tác dụng chống loạn thần và gây ra tác dụng phụ.
Các thuốc chống loạn thần truyền thống có hiệu quả trong việc giảm triệu chứng dương tính như hoang tưởng và ảo giác. Tuy nhiên, chúng không có tác dụng đáng kể đối với các triệu chứng âm tính như cảm xúc phẳng, thiếu ý chí và ngôn ngữ nghèo nàn. Do đó, không nên sử dụng thuốc chống loạn thần truyền thống cho những trường hợp mạn tính.
Thuốc chống loạn thần mới
Thuốc chống loạn thần mới (olanzapin, risperidol) còn được gọi là thuốc chống loạn thần không nhạy cảm. Chúng có những đặc điểm sau: chống loạn thần mạnh mẽ; không gây tác dụng phụ ở liều điều trị.
Thuốc chống loạn thần mới hiệu quả trong việc giảm các triệu chứng dương tính và âm tính, bao gồm cả những trường hợp đã kháng với thuốc chống loạn thần truyền thống. Do đó, thuốc phù hợp cho cả tâm thần phân liệt cấp tính và mạn tính.
Thời gian điều trị củng cố
Nếu không được điều trị củng cố, khoảng 60-70% số bệnh nhân sẽ tái phát sau một năm, và gần 90% bệnh nhân tái phát sau hai năm.
Tỷ lệ tái phát ở các bệnh nhân tâm thần phân liệt được điều trị củng cố liên tục bằng thuốc trong vòng 1 năm là dưới 20%, và dưới 30% sau 2 năm. Do đó, có thể khẳng định rằng thuốc chống loạn thần có hiệu quả cao trong việc ngăn tái phát. Tốt nhất là sử dụng thuốc chống loạn thần uống.
Để đạt được điều trị củng cố, có ba yêu cầu sau đây:
- Hiệu quả (ngăn tái phát).
- Đơn giản (dễ dùng), tốt nhất là uống một lần mỗi ngày (vào buổi tối).
- Giá cả hợp lý (bệnh nhân sử dụng thuốc chống loạn thần trong thời gian dài).
Liều thuốc trong điều trị củng cố cần từ 1/2 đến 2/3 liều tấn công. Với nhiều loại thuốc chống loạn thần mới, liều tấn công chính là liều điều trị củng cố.
Cần tránh hai xu hướng:
- Sử dụng kết hợp nhiều loại thuốc chống loạn thần và liều quá cao.
- Sử dụng liều thấp của thuốc chống loạn thần (vì lo sợ tác dụng phụ).
Thời gian điều trị củng cố: Bệnh nhân bị bệnh lần đầu cần điều trị củng cố ít nhất 5 năm. Nếu bệnh nhân đã tái phát ít nhất một lần, cần điều trị củng cố suốt đời.
Liệu pháp tâm lý
Áp dụng các liệu pháp tâm lý cá nhân, liệu pháp tâm lý nhóm có kết quả giúp bệnh nhân điều chỉnh hành vi của họ, thích nghi với căng thẳng tâm lý có trong môi trường sống. Cần lưu ý rằng liệu pháp tâm lý không thể thay thế thuốc chống loạn thần. Tuy nhiên, chúng giúp bệnh nhân phục hồi tốt hơn.
Lao động là yếu tố quan trọng không chỉ giúp bệnh nhân phục hồi chức năng mà còn giúp ngăn tái phát. Bệnh nhân cần có công việc phù hợp (ít căng thẳng, càng đơn giản càng tốt), để có thu nhập đảm bảo cuộc sống. Điều này giúp bệnh nhân cảm thấy đam mê cuộc sống và thấy rằng mình có ý nghĩa, từ đó tạo động lực cho quá trình điều trị.
Tâm thần phân liệt là một bệnh tâm thần cần được điều trị sớm. Nếu có bất kỳ biểu hiện nào của bệnh, người bệnh cần nhập viện để điều trị và tránh ảnh hưởng đến những người xung quanh.
Nhận tư vấn về tâm thần phân liệt tại Dnulib.
Thông tin liên hệ:
- Khoa Tâm lý và Sức khỏe Tâm thần – Bệnh viện Hồng Ngọc
- Địa chỉ: Số 8 Châu Văn Liêm, Nam Từ Liêm, Hà Nội
- Hotline: 0947 616 006
Lưu ý: Những thông tin cung cấp trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị chuyên môn. Người bệnh không nên tự ý mua thuốc để điều trị. Để biết chính xác về tình trạng bệnh lý, người bệnh cần đến các bệnh viện để được chẩn đoán và tư vấn điều trị hợp lý.
Theo dõi fanpage của Dnulib để biết thêm thông tin bổ ích khác.
