Giới thiệu
Côn Đảo, trước đây được gọi là Côn Lôn, là một quần đảo nằm ngoài khơi biển Đông thuộc tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Nơi này từng là nơi tị nạn, giam giữ các công dân cách mạng trong cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Ngày nay, Côn Đảo nổi tiếng với những câu chuyện về sự hy sinh và quả cảm của những người yêu nước. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về những câu chuyện dân gian thú vị và những di tích lịch sử đặc biệt của Côn Lôn.
Bà Phi Yến và Hoàng tử Cải
Ở Côn Đảo, có hai địa danh nổi tiếng là Miếu Bà (An Sơn Miếu) và Miếu Cậu. Miếu Bà là nơi thờ Bà Phi Yến, tên thật là Lê Thị Răm; còn Miếu Cậu là nơi thờ Hoàng tử Hội An, tên thật là Cải, con của Bà Phi Yến và Chúa Nguyễn Ánh.
Cuối mùa thu năm 1783, Chúa Nguyễn Ánh cùng đoàn tùy tùng, trong đó có Bà Phi Yến, bôn tẩu ra Côn Đảo để tránh sự truy đuổi của quân Tây Sơn. Chúa Nguyễn Ánh muốn đưa Hoàng tử Cải sang Pháp làm con tin, nhưng Bà Phi Yến không đồng ý và khuyên Chúa không nên dựa vào nước ngoài. Tuy nhiên, lời khuyên này bị nghi ngờ có ý đồ xúi giục với Tây Sơn, và Bà Phi Yến bị giam trong một hang đá ở Hòn Bà.
Khi nghe tin quân Tây Sơn sắp đến Côn Lôn, Chúa Nguyễn Ánh cùng đoàn tùy tùng lên thuyền chạy ra đảo Phú Quốc. Nhưng khi thuyền rời bến, hoàng tử Cải, chỉ mới 5 tuổi, không nhìn thấy mẹ nên khóc lóc và bị bỏ lại. Hoàng tử Cải qua đời và xác cậu trôi giạt vào bãi San hô. Người dân đã chôn cậu tại một khu rừng gần bãi Đầm Trầu ngày nay. Sau khi được cứu khỏi hang đá ở Hòn Bà, Bà Phi Yến đứng trước mộ con và khóc nức nở. Dân gian có câu ca dao truyền miệng: “Gió đưa cây Cải về trời / Rau Răm ở lại chịu đời đắng cay”.
Sau khi hoàng tử Cải được chôn cất, Bà Phi Yến được người dân xây một ngôi nhà gần mộ con để chăm sóc và thờ cúng cho cậu. Một ngày, làng An Hải có một cuộc đàn chay, và họ gửi một đoàn người đến làng Cỏ Ống để mời Bà Phi Yến về. Lúc đó, bà mới 25 tuổi. Biện Thi, tên tội phạm trong làng An Hải, đã định tấn công Bà Phi Yến khi bà đang ngủ say. Tuy nhiên, khi hắn chạm vào cánh tay bà, Bà Phi Yến giật mình và kêu lên. Bà đã tự chặt đứt cánh tay để bảo vệ danh dự của mình. Dân làng Cỏ Ống nghe tin và đến làng An Hải để xử lý vụ việc. Làng An Hải đã trảm bồi vì việc này và tước đoạt Biện Thi.
Sự tích Hòn Tài và Hòn Trác
Ở phía biển của đảo Côn Lôn, có hai hòn đảo lớn nhỏ nằm gần nhau, đó là Hòn Tài và Hòn Trác. Theo truyền thuyết, khi Côn Lôn là nơi đày ải các tù phạm và người yêu nước trong giai đoạn Pháp thuộc, những người bị đày có thể kết hôn và lập nghiệp tại đảo này.
Khi phong trào Cần Vương thất bại, Vua Hàm Nghi bị đày sang Algeria. Trong số những tùy tùng đi cùng vua có hai anh em sinh đôi Đặng Phong Tài và Đặng Trác Vân, cả hai đã bị bắt riêng biệt vào thời điểm khác nhau. Ông Tài bị đày ra Côn Đảo vào mùa đông năm 1889 và được phép lấy vợ ở làng An Hải, tên là Đào Minh Nguyệt. Cha Nguyệt, là hương cả của làng An Hải, đã tặng vợ chồng ông Tài một khu vườn ở ấp An Hội để sinh sống.
Khi ông Đặng Trác Vân cũng bị đày ra Côn Đảo, niềm vui của việc đoàn tụ với anh trai Đặng Phong Tài chưa được trọn vẹn khi người chị dâu nhầm lẫn. Để tránh sự rối ren trong gia đình, ông Trác Vân đã chuyển đến một hòn đảo nhỏ trước mặt Côn Lôn. Ông Tài đã đi tìm người em, nhưng khi đến nơi, em đã chạy sang một hòn đảo khác. Do đó, hai anh em lại ở hai nơi khác nhau. Dân gian đã sáng tác bài thơ thể hiện tâm trạng của nàng Nguyệt trong hoàn cảnh này: “Ai sang hòn Trác, hòn Tài / Cho em xin gửi vài câu thơ / Đêm sương gió lặng sao mờ / Trăng khuya khuất bóng vẫn chờ đợi mây / Chừng nào núi Chúa hết cây / Côn Lôn hết đá dạ này hết thương”.
Hòn Cau và Bãi Đầm Trầu
Theo câu chuyện dân gian, ở làng Cỏ Ống trên Côn Lôn, gia đình ngư dân Trúc Văn Câu sống hạnh phúc và có cậu con trai Trúc Văn Cau thông minh và tài hoa nhất trong làng. Gần đó, có cô gái Mai Thị Trầu, con gái của ông Đinh và bà Bèo, được biết đến với vẻ đẹp và sự tinh tế. Cả hai tình cờ gặp nhau, yêu nhau và hứa hẹn tình yêu trường tồn. Tuy nhiên, khi hai gia đình gặp nhau, mọi chuyện đã không như mong đợi khi phát hiện ra rằng Trầu là em gái của Cau, do trước khi kết hôn với ông Đinh, mẹ của Trầu đã có một mối quan hệ với ông Câu.
Bị xấu hổ vì chuyện tư tưởng của người lớn và đau khổ vì tình yêu không thể trọn vẹn, Cau đã rời xứ và lênh đênh trên một hòn đảo nhỏ cách làng Cỏ Ống xa hơn mười dặm. Đó chính là Hòn Cau ngày nay. Còn Trầu, bị đau khổ đến mức tự tử tại một đầm nước gần bãi biển, ngày nay được gọi là Đầm Trầu.
Ngày nay, Côn Đảo gồm có 16 hòn đảo, từ lớn đến nhỏ như Côn Lôn, Hòn Bà, Hòn Bảy Cạnh, Hòn Cau, Hòn Bông Lan, Hòn Vung, Hòn Ngọc Trai, Hòn Trứng, Hòn Tài Lớn, Hòn Tài Nhỏ, Hòn Trác Lớn, Hòn Trác Nhỏ, Hòn Tre Lớn, Hòn Tre Nhỏ, Hòn Trứng Lớn, Hòn Trứng Nhỏ. Côn Đảo không chỉ thu hút du khách bởi những câu chuyện lịch sử mà còn bởi những bãi biển hoang sơ tuyệt đẹp và những truyền thuyết dân gian thú vị.
