Hải Phòng – vùng đất có nền văn hoá phong phú với nhiều di tích lịch sử và danh thắng đẹp. Trong những di sản văn hoá ấy, không thể không nhắc đến lễ hội chọi trâu Đồ Sơn. Đây là một lễ hội đặc trưng, mang ý nghĩa văn hoá sâu sắc của người dân nơi đây.
Lễ Hội Chọi Trâu Đồ Sơn
Không ai biết chính xác lễ hội chọi trâu ở Đồ Sơn diễn ra từ bao giờ. Đây là một truyền thống sinh hoạt lâu đời. Lễ hội chọi trâu được gọi là “đấu ngưu” và là một lễ hội truyền thống của người dân vạn chài ở vùng biển Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng. Lễ hội diễn ra vào ngày 9 tháng 8 âm lịch hàng năm, đã tồn tại từ xa xưa. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch năm 2020, lễ hội chọi trâu không tổ chức được.
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đặc biệt bởi sự kết hợp độc đáo giữa nhiều cộng đồng địa phương. Thông thường, mỗi địa phương sẽ có một lễ hội riêng, ứng với câu nói “Trống làng nào làng ấy đánh. Thánh làng nào làng ấy thờ”. Nhưng lễ hội chọi trâu Đồ Sơn lại khác biệt. Ở đây, có sự giao thoa giữa văn hóa nông nghiệp của cư dân miền biển và cư dân vùng đồng bằng. Mục đích chung của lễ hội là tưởng nhớ công ơn các vị thần và cầu nguyện cho một năm mới đầy bình an.
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn mang một sắc thái riêng, hòa quyện tinh thần đoàn kết và ý thức cộng đồng. Người ta thường nói “trống mọi làng cùng đánh, thánh mọi làng cùng thờ”. Ngoài ra, lễ hội còn liên quan đến việc thờ cúng thần nước và thực hiện nghi lễ chọi và hiến sinh trâu. Đối với người dân miền biển, đặc biệt là những ngư dân đánh bắt xa bờ, mặt trăng có quan hệ mật thiết với thủy trình.
Trong khi đó, sừng trâu có hình cong giống lưỡi liềm, tương tự hình mặt trăng. Khi hai đôi sừng trâu va chạm dưới ánh trăng, minh chứng cho quan hệ mật thiết này trở nên rõ ràng. Hai đôi sừng trâu được coi là biểu tượng của mặt trăng khuyết và liên quan đến thần Độc Cước – một vị thần được người dân miền biển tôn thờ. Sau mỗi trận chọi, con trâu chiến thắng sẽ được mang lên thuyền và đem chở ra xa khỏi đất liền, sau đó hạ thủy để tế thần. Tuy nhiên, đó chỉ là tục lệ xưa kia. Hiện nay, con trâu chiến thắng sẽ được rước bát hương đến đền Nghè và cờ đại “Thượng đẳng thần”. Người dân trong làng xã cùng nhau mổ thịt trâu để làm lễ hiến đến thành hoàng của làng. Bằng cách này, họ cầu mong mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng, ngư dân thuận buồm xuôi gió để đánh bắt cá tôm bội thu. Ở Hải Phòng, có câu ca dao cổ truyền từ xa xưa:
“Dù ai buôn đâu bán đâu
Mùng chín tháng tám chọi Trâu thì về”
Nguồn Gốc Lễ Hội Chọi Trâu Đồ Sơn
Như đã đề cập trên, không ai biết chắc lễ hội chọi trâu Đồ Sơn bắt đầu từ khi nào. Lịch sử lễ hội chọi trâu vẫn là một bí ẩn chưa được giải đáp. Trong cuốn sách Lịch sử người Hà Nội của tác giả Hà Ân, lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đã được ghi nhận từ thời đại nhà Trần. Tuy nhiên, dân gian vẫn kể nhau nhiều truyền thuyết và sự tích về lễ hội. Truyền thuyết có nhiều phiên bản, mỗi câu chuyện đều có những điểm thú vị riêng.
Thần Tích Tước Điểm Đại Vương
Câu chuyện đầu tiên liên quan đến thần tích Tước Điểm Đại Vương. Theo tài liệu trong cuốn sách Đồng Khánh Địa Dư Chí Lược, được biên soạn vào cuối thế kỷ 19, Tước Điểm Đại Vương là một vị thần được người dân trong làng vạn chài tôn thờ. Trong sách, mô tả rằng người dân đã thấy hai con trâu đánh nhau khi đi qua ngôi đền. Khi người dân đến gần, hai con trâu lập tức bỏ chạy xuống biển và biến mất.
Từ đó, người dân Đồ Sơn quyết định tổ chức lễ hội chọi trâu vào ngày 9/8 âm lịch hàng năm. Đặc biệt, ngày diễn ra lễ hội thường có mưa to gió lớn. Do đó, người dân tin rằng đó chính là lúc thần thủy Đồ Sơn hiện linh.
Huyền Tích Bà Đế
Chọi trâu Đồ Sơn còn liên quan đến huyền tích Bà Đế. Tên này được xem là huyền thoại kể về một cô gái xinh đẹp, tên là Đế, được gả cho Vua Thủy Tề. Câu chuyện về Bà Đế có nhiều phiên bản khác nhau. Đầu tiên, có người cho rằng bãi biển nơi Vua Thủy Tề đón Bà Đế về thủy cung từ trước kia đã có nhiều loại tôm, cá sinh sống phong phú. Người dân tổ chức lễ hội chọi trâu với mục đích độc chiếm bãi biển này. Họ sử dụng con trâu thắng cuộc để cúng thần và hy vọng mưa thuận gió hòa, biển được mùa tôm cá.
Phiên bản thứ hai cho rằng Bà Đế sinh ra trong gia đình nghèo, từng mang thai với Vua Thủy Tề. Theo phong tục thời xưa, gái chưa chồng mà mang thai sẽ bị làng phạt. Bà Đế bị đưa ra biển và chìm đuối. Vì oan ức, Bà hiện linh. Người dân xây đền thờ và gọi là đền Bà Đế để cầu xin bà không trừng phạt.
Bãi biển nơi Bà Đế mất mạng, cá tôm sinh sống ngày càng tăng. Người dân đã kéo đến đánh cá ở đó. Dần dà, cộng đồng tổ chức lễ hội chọi trâu để tưởng nhớ công ơn của Bà Đế. Những con trâu thắng cuộc sẽ được mang ra biển cúng thần.
Phiên bản cuối cùng về truyền thuyết Bà Đế liên quan đến lễ hội chọi trâu Đồ Sơn cho rằng câu chuyện về việc Bà Đế bị chìm ngoài khơi Hòn Độc là dấu hiệu của việc hiến sinh phụ nữ cho Thủy Thần. Tục lệ này đã tồn tại từ thời kỳ nguyên thủy đến thời phong kiến. Khi dân trí tăng cao, con người không còn hiến tế bằng con người mà thay vào đó là con vật. Và trâu chính là vật được chọn.
Thần Tích Cá Kình
Dân gian còn kể nhau về thần tích cá Kình liên quan đến lễ hội chọi trâu ở Đồ Sơn. Người dân ở Đồ Sơn từng bị cá Kình ăn thịt nhiều lần. Lo sợ, họ đã tổ chức lễ hội chọi trâu và mổ trâu để cúng thần. Bởi vì lễ hội, cá Kình đã tuyệt chủng và xuất hiện hàng loạt trên bờ. Với việc này, người dân đã được bảo vệ an toàn. Theo hứa hẹn, người dân sẽ mổ trâu làm lễ cảm tạ nếu không bị cá Kình ăn thịt nữa.
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được tổ chức tại đình tổng Đồ Sơn. Trận đấu có thể kéo dài lên đến 40 phút đến một tiếng, với những trận đấu gay cấn giữa các con trâu ngang sức ngang tài. Trường đấu là một bãi đất rộng, bằng phẳng, với diện tích khoảng 80 x 100m, có hàng rào bảo vệ. Trên sân có nơi trâu đứng và khán đài cho người dân theo dõi.
Ý Nghĩa Của Lễ Hội Chọi Trâu Đồ Sơn
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn ban đầu được tổ chức để tưởng nhớ công ơn các vị thần, duy trì trật tự làng xã và cầu mong mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an. Đồng thời, lễ hội cũng thể hiện tinh thần đoàn kết và ý thức cộng đồng cao. Theo quan niệm của người xưa, làng nào có con trâu thắng cuộc sẽ tràn đầy bình an suốt cả năm, ngư dân ra biển sẽ không gặp thời tiết xấu. Dù thắng hay thua, sau khi lễ hội kết thúc, các con trâu tham gia đấu đều được mổ lấy thịt làm lễ cúng thần, cầu mong mùa màng bội thu. Người dân Đồ Sơn tin rằng, nếu ăn thịt trâu chọi trong dịp lễ hội, sẽ gặp nhiều điều may mắn và tốt lành.
Chuẩn Bị Trước Lễ Hội Chọi Trâu Đồ Sơn
Chọn, Nuôi và Huấn Luyện Trâu
Để giành chiến thắng trong lễ hội, việc chọn trâu cần được chuẩn bị kỹ lưỡng. Thậm chí, từ một năm trước lễ hội, những người có kinh nghiệm bắt đầu đi mua trâu từ các tỉnh lân cận như Tuyên Quang, Bắc Kạn, Nam Định, Thanh Hoá,… để tìm được con trâu ưng ý. Một số điểm để chọn trâu là da trâu đồng, lông móc, hàm đen, lông trên đầu cứng và dày. Trâu cần có cổ dài, ức rộng và thuôn nhỏ về phía đầu. Lưng trâu cần dày và phẳng để chịu đựng lực húc từ con trâu khác. Háng trâu rộng và thuôn nhỏ về phía đuôi được xem là đặc điểm quan trọng. Về sừng, nó cần có màu đen và cong như hình trăng khuyết.
Sau khi chọn được con trâu tốt, cần tiến hành huấn luyện để chúng có khả năng chiến đấu. Cần tập cho trâu chạy, lội bùn, leo núi và thích nghi với nhiều điều kiện thời tiết. Trong một số trường hợp, trâu sẽ được vót sừng để tăng cường khả năng chiến đấu và gây sát thương.
Trường Đấu
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được tổ chức tại đình tổng Đồ Sơn. Trường đấu là một bãi đất rộng, bằng phẳng có diện tích khoảng 80 x 100m, được bảo vệ bởi hàng rào chắn. Bên trong trường đấu có chỗ đứng cho trâu gọi là “xào xá”. Khán đài được xây để người dân có thể theo dõi trận đấu.
Diễn Biến Lễ Hội Chọi Trâu Đồ Sơn
Lễ hội chọi trâu được tổ chức với quy mô lớn, có nhiều nghi lễ trang trọng và lễ khai mạc. Lễ rước ông trâu và múa cờ là hai phần trong lễ hội. Người dẫn đầu đám rước là đội ngũ phương, chiêng, trống, kiệu, bát bửu mang áo đỏ viền trắng. Sau đó là những người có chức sắc trong làng và các ông trâu theo thứ tự xếp hạng. Mỗi ông trâu có hai chàng trai cầm cờ đuôi nheo múa. Lễ rước ông trâu rất ấn tượng và sôi động với âm thanh nhạc bát âm và tiếng hô của người dân.
Sáng ngày 10 tháng 8, toàn bộ ông trâu tham gia lễ hội được giết thịt làm lễ vật tế thần. Theo phong tục, máu của trâu được dùng để cúng thần và sau đó đổ xuống ao để tiễn thần. Trưa ngày hội, lễ tết bắt đầu. Du khách khi tham gia lễ hội có thể mua thịt trâu để về ăn và cầu may. Ngày 16 tháng 8, nghi thức “tống thần” được tổ chức, kết thúc lễ hội chọi trâu.
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn mang ý nghĩa và hấp dẫn, phải không? Nếu bạn muốn tham gia lễ hội khi du lịch Hải Phòng, hãy liên hệ với Du lịch Khát Vọng Việt. Công ty có nhiều gói tour với mức giá hấp dẫn. Hãy gọi ngay số điện thoại hoặc đến địa chỉ công ty để nhân viên tư vấn cho bạn một gói tour phù hợp.
Dnulib.edu.vn rất hân hạnh được đồng hành cùng bạn trong chuyến đi.
