Từ những câu đối vắn dài…
Ngày xưa, người ta thường sử dụng câu đối trong đời sống rộng rãi và đa dạng, như mừng tân gia, cưới xin, khao vọng hay thăng quan nhậm chức. Có những người học giỏi tự soạn thảo câu đối, còn những người ít học thì xin chữ từ các thi nhân tài tú. Thậm chí khi đậy nắp quan tài, câu đối vẫn được sử dụng để phúng viếng và biểu lộ cảm xúc với người đã khuất. Ngày nay, các nhà báo và nhà văn vẫn sử dụng câu đối để ca ngợi quê hương, miêu tả đa dạng hoạt động trong cuộc sống và thậm chí châm biếm những thói hư tật xấu trong xã hội, nhằm xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn. Điều thú vị là chỉ với hai vế và số lượng từ ít, câu đối vẫn có thể diễn tả được nội dung phong phú và sống động.
Từ nhỏ, khi tôi sang nhà hàng xóm chơi, tôi thấy người ta treo đôi câu đối ngay trước ban thờ. Trên cao là ảnh gia tiên, hai cột cái hai bên là đôi câu đối này.
Tổ quốc hoà bình
Gia đình hạnh phúc
Đó là những năm sau ngày hoà bình, miền Bắc được giải phóng. Đôi câu đối chỉ có 8 chữ, mỗi vế 4 chữ, đối nhau rất gọn gàng nhưng ý nghĩa rất sâu sắc. Tổ quốc và Gia đình, Hoà bình và Hạnh phúc, mỗi cặp từ đối nhau tương đồng mà không khiến cưỡng ép. Điều đặc biệt là âm điệu và vần câu đối này đan xen nhau một cách tài tình, không thể bắt bẻ. Điểm thú vị khác là câu đối này có sự đối xứng giữa Tổ quốc là cái chung và Gia đình là cái riêng. Đất nước chỉ khi hòa bình và không có kẻ thù thì gia đình mới được hạnh phúc.
Mấy chục năm sau đó, tôi bất ngờ đọc đôi câu đối của viên quan triều đình Nguyễn và thấy nó thú vị hơn.
Nguyễn Công Trứ là một danh sĩ đời vua Tự Đức, tự Tôn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hy Văn. Ông sinh năm 1778, quê ở Nghi Xuân, Hà Tĩnh và mất năm 1858. Ông chỉ đỗ cử nhân sau đó làm tri huyện Đường Hào, rồi qua nhiều chức vụ khác như Lang trung bộ Lại, Tư nghiệp Quốc tử giám, Hiệp trấn Thanh Hoá, Thị Lang bộ Hình, Tổng đốc Hải An và Tả đô ngự sử Viện đô sát. Ông còn tham gia chiến đấu chống giặc. Cuộc đời ông trải qua biến động, thậm chí bị tuyên án “Trảm giam hậu” vì không tuân thủ chỉ dụ của triều đình. Nhưng công lao lớn của ông là chỉ huy dân chúng tạo ra hai huyện Kim Sơn và Tiền Hải. Dù là một quan lại, ông có tâm hồn phóng khoáng, yêu văn chương và thích soạn ca để hát ca trù.
Trong suốt 28 năm làm quan, ông bị giáng chức và cách chức tới 5 lần. Ông có 13 người vợ và 26 con, bao gồm cả trai và gái. Ông yêu dân và cuộc đời ông trải qua nhiều biến động và khó khăn. Để tổng kết cuộc đời mình, ông tự viết một đôi câu đối dài 132 chữ, trung thành với cả những điều vinh quang và lận đận, nhưng vẫn rất chất chứa và sắc bén. Câu đối như sau:
Cũng may công đăng hoả có là bao, theo đòi nhờ phận lại nhờ duyên, quan trong năm bảy thứ, quan ngoài tám chín phen, nào cờ nào quạt, nào mão nào đai, nào hèo hoa gươm bạc, nào võng tía dù xanh, mặt tài tình trong hội kiếm cung, khắp trời nam bể bắc cũng tung hoành, mùi thế trải qua ngần ấy đủ.
Thôi quyết hẳn cuộc phong trần chi nữa tá, ngất ngưởng chẳng tiên mà chẳng tục, hầu gái một vài cô, hầu trai năm bẩy cậu, này cờ này kiệu, này rượu này thơ, này đàn ngọt hát hay, này chè chuyên chén mẫu, tay thao lược ngoài vòng cương toả, lấy gió mát trăng trong làm tri thức, tuổi trời ít nữa ấy là hơn.
…Và vế thách đối 80 năm nay còn bỏ ngỏ?
Thời kỳ nhà văn Nhất Linh làm báo Phong Hóa (1932) và sau khi thành lập Tự Lực văn đoàn (TLVĐ) và ra thêm tờ báo Ngày Nay, không khí văn chương ở nước ta phát triển rất mạnh mẽ.
Bắt đầu, Tòa soạn phải đi in thuê tại một nhà in khác.
Với sự phát triển kinh doanh, năm 1938, TLVĐ đã mua được một nhà in riêng. Sự kiện này được công bố trên mặt báo bằng một cách thức thách đố rất độc đáo.
Tòa soạn đặt vế thách đối như sau: “Ngày Nay ngày nay in nhà in nhà.”
Tám từ được lặp lại theo từng đôi, tạo ra một sự lằng nhằng khi đọc, nhưng nghĩa của nó chỉ đơn giản là một thông báo vui: Báo Ngày Nay trước kia phải đi in thuê, nhưng giờ đây đã có thể in ngay tại nhà in riêng của mình.
Nghe đâu, sau 80 năm kể từ đó, không có ai thách đối lại câu này!./.
Bài viết được chỉnh sửa bởi dnulib.edu.vn
