Viết bởi Hiếu Tân
Các bộ phim Trung Quốc mang đến cho chúng ta rất nhiều hình ảnh thú vị để suy ngẫm. Trong số đó, có một hình ảnh xuất hiện rất nhiều lần trong phim, một hình ảnh tạo nên một sự ấn tượng mạnh mẽ trong tâm trí tôi. Đó là hình ảnh một nhân vật – một “nô tài” (có thể là nam hay nữ, trẻ hay già) quỳ gối trước một nhân vật khác, dùng tay của mình để đập vào mặt, gầm lên “Nô tài đáng chết. Nô tài đáng chết.”
Hình ảnh này miêu tả hành động tự hạ bản thân, nhục mạ bản thân của con người để mong làm vừa lòng người khác. Tôi chưa bao giờ gặp hình ảnh này ở bất cứ nơi nào khác, nhưng trong phim Trung Quốc, nó trở nên phổ biến đến mức không ai xem phim có phản ứng gì. Giống như hình ảnh một người hoặc một đám người, có thể là quan lại hoặc lính hầu, quỳ gối trước vua và hô lên “Vạn tuế hoàng thượng!” rồi khi được phép đứng lên, cả đám hô “Đội ơn hoàng thượng.” Sự biết ơn đã được rèn luyện sâu sắc. Hình ảnh này chỉ cần xuất hiện một vài lần là đủ để ta hiểu, nhưng trong hàng ngàn tập phim, nó xuất hiện hàng vạn, hàng chục vạn lần. Và người xem ở Việt Nam không ai thấy chán. Càng suy nghĩ, tôi càng nhận ra nhân vật này – “nô tài” – có một vai trò quan trọng đặc biệt trong văn hóa và chính trị Trung Quốc. Đây là một đặc sản của văn hóa Trung Quốc, một mùi vị không thể nhầm lẫn.
Tôi chưa hiểu ý nghĩa của từ “tài”, nhưng từ “nô” khiến ta nghĩ đến “nô lệ”. Liệu “nô tài” là một dạng nô lệ không? Hoàn toàn không.
Theo tôi, nô lệ có những đặc điểm sau:
- Phụ thuộc vào một chủ (ông/bà/gia đình/tập đoàn…).
- Hoàn toàn thiếu tự do.
- Lao động dưới điều kiện kinh khủng và thành quả lao động bị chiếm đoạt.
Trong những đặc tính này, “nô tài” chỉ giống ở điểm thứ nhất. Một “nô tài” phải phụ thuộc ít nhất một chủ. Chủ có thể là vị vua, quý phi, công chúa, tướng quân, hay người hầu. “Nô tài” có tự do không? Có chứ. Bởi vì chính nó cũng có thể có một người làm “nô tài” cho mình, có nghĩa là có nhiều cấp độ “nô tài.” Vì vậy, một mặt “nô tài” hiến dâng tự do của mình cho chủ, mặt khác nó tước đoạt và chà đạp tự do của những “nô tài” khác. “Nô tài” không những có tự do mà còn có quyền, thậm chí quyền hành rất lớn, quyền sinh quyền sát. Chỉ có một điều kiện, mọi quyền hành động của “nô tài” phục vụ hoàn toàn ý muốn và quyền lợi của chủ. Đơn giản như vậy.
Giữa “nô lệ” và “nô tài” có gì khác nhau? Điểm khác nhau lớn nhất là: ở “nô lệ” là sự cưỡng bức, ở “nô tài” là sự tự nguyện. “Nô lệ” bị ràng buộc bởi xiềng xích, còn “nô tài” bị ràng buộc bởi lòng biết ơn và lòng hiếu khách, nên nó hoàn toàn tự nguyện. “Nô tài” nói chung không phải lao động và không phải cống hiến lao động của mình cho chủ, ngược lại, nó được sống thoải mái, sung túc và giàu có. “Nô lệ”, từ Spartacus đến bác Tom, luôn luôn có mầm phản kháng, bạo động hay không bạo động. Nhưng “nô tài” thì không, “nô tài” có thể tìm chủ mới, nhưng không bao giờ phản kháng. Để trở thành một “nô tài”, phải tận hưởng hoàn toàn việc làm nô tài. Nếu một “nô lệ” bị cưỡng bức để giết một người anh em của mình, nó sẽ phải làm, nhưng không thể nói rằng nó thỏa mãn với việc làm đó. Đó là sự khác biệt giữa “nô lệ” và “nô tài”. Khi “nô tài” cảm thấy không nhẫn nhịn được nữa, đó là lúc nó chấm dứt việc làm “nô tài”.
“Nô tài” có một vị trí quan trọng trong lịch sử Trung Quốc, không chỉ là lời nói hão huyền. Hãy nhớ lại Lữ Hậu, Tắc Thiên và những hành động của họ như cắt chân tay, móc mắt, đục tai xẻo mũi của kẻ thù đẩy xuống hố xí, hay nhúng trong chum… Ai đã làm những việc đó? Trừ một số trường hợp ít ỏi không đáng kể, chúng không phải tự mình thực hiện. Những người làm những việc đó, có thể là nam hay nữ, trẻ hay già, phải là “nô tài”, không thể là “nô lệ”. Nếu là “nô lệ”, khi bị đẩy đến đường cùng, chắc chắn sẽ có lúc thanh gươm quay ngược về phía kẻ ra lệnh. Nhưng trong lịch sử Trung Quốc, có lẽ chưa bao giờ có sai lầm như vậy xảy ra. Những bạo chúa bạo lực trong lịch sử chỉ tồn tại nhờ tầng lớp “nô tài” này. Vì vậy, nói rằng “nô tài” là điều kiện tồn tại của bạo quyền không phải là quá nói.
“nô tài” đầu tiên và trước hết, đó là sự xóa sạch và làm mất nhân cách của con người. Trong nhiều trường hợp, nó chính là sự hủy diệt con người trong cái thân xác được gọi là “người”. Con người bình thường có lòng tự trọng, nhưng “nô tài” lại tự khinh. Nó không để cho người khác khinh rẻ mình, mà tự mình chấp nhận phần thể hiện sự khinh rẻ bản thân mình một cách ồn ào nhất. Đơn giản là hành động tự đập vào mặt, mắng mình đáng chết chỉ là một minh họa nhạt nhẽo. Nếu trong “nô tài” có lòng thương cảm và cảm nhận đau khổ của người khác, thì nó sẽ tự diệt, tức là không còn “nô tài” nữa. Vì vậy, tính vô cảm trước khổ đau của đồng loại là phẩm chất cần thiết nhất của “nô tài”, để nó được sử dụng và trọng dụng. Tính vô cảm này kết hợp với tính đạo đức giả của chủ là mảnh đất tốt để nuôi dưỡng bạo tàn và chuyên chế.
Tôi hình dung một ông chủ có trí tưởng tượng, ngồi ước ao một cỗ máy có thể biến một suy nghĩ nhỏ, một tiếng nói thầm, một cái lừ mắt của ông trở thành tai họa khốn khổ, đau đớn, hủy diệt, cho kẻ mà ông ghét, thì thật tốt biết mấy. Ông không biết rằng, hàng ngàn năm trước, cỗ máy ấy đã tồn tại, trên đất nước Trung Quốc, với cái tên “nô tài”. Đến bây giờ nó vẫn hoạt động mạnh mẽ.
Được chỉnh sửa bởi: dnulib.edu.vn
