Một người bạn đồng nghiệp mới chỉ ra với tôi rằng có một số sinh viên của cô ấy đang muốn học tiếng Trung. Các em này thấy rằng việc biết ngoại ngữ này rất “đắt khách” ở chỗ chúng ta. Khi tôi nói rằng tiếng Hán là một ngôn ngữ khó học và viết, các em ấy lại giẫy nảy lên: “Không, chúng em học tiếng Trung Quốc chứ không phải học tiếng Hán đâu?”. Hình như các em nghĩ rằng tiếng Hán và tiếng Trung là hai ngôn ngữ khác nhau. Họ nghĩ rằng học tiếng Trung chỉ là “mốt” còn học tiếng Hán sẽ dễ bị coi là “chúng ta cổ xưa”… Bạn hiểu ý của tôi không? Câu hỏi này khiến tôi bất ngờ và tôi phải suy nghĩ khá lâu để hiểu vấn đề này.
Tiếng Hán và Tiếng Trung: Đơn giản là một vấn đề thuật ngữ
Đúng là tiếng Việt hiện nay có nhiều cách để chỉ tiếng Hán: tiếng Trung, tiếng Trung Quốc, tiếng Hoa, tiếng Tàu… Tất cả những cách này ám chỉ cùng một ngôn ngữ “đồng sở chỉ” – tiếng Hán. Tiếng Hán là ngôn ngữ của người dân tộc Hán ở Trung Quốc. Nó thuộc hệ Hán – Tạng và là ngôn ngữ được sử dụng nhiều nhất trên thế giới (tính đến tháng 2-2022, có 1.446.994.690 người sử dụng tiếng Hán trên toàn cầu). Chữ Hán được dùng để ghi lại tiếng Hán (còn được gọi là chữ Nho – chữ của các nhà Nho, khác biệt với chữ Nôm). Mỗi ký hiệu hình tượng (chữ) được dùng để biểu thị một từ hoặc một âm. Trước đây, tiếng Hán có tới 50.000 ký hiệu và việc nắm vững hệ thống này đòi hỏi rất nhiều thời gian để học tập.
Tiếng Tàu và Tiếng Hoa: Hai cách nói khác nhau
Tiếng Tàu chỉ là một loại khẩu ngữ (hoặc tiếng nói dân dã) mà người ta thường sử dụng cho vui: hàng Tàu, đồ Tàu, ăn cơm Tàu, lấy vợ Nhật, ở nhà Tây (như thành ngữ đã nói)… Trong khi đó, tiếng Hoa là cách ngôn ngữ của người Hoa kiều trong một số cộng đồng (như khu Chợ Lớn ở TP.HCM, Singapore…). Đây là một biến thể của tiếng Hán đã trải qua sự phân tách và hòa nhập khi người Trung Quốc đến một quốc gia khác, được gọi chung là cộng đồng người Hoa.
Tiếng Trung Quốc: Chữ hiện đại cho ngôn ngữ Trung Quốc
Gần đây, từ “tiếng Trung” và “chữ Trung Quốc” đã trở nên phổ biến trong giao tiếp tiếng Việt. Quảng cáo “Dạy tiếng Trung Quốc cấp tốc”, “Dạy tiếng Trung theo yêu cầu”, “Sách học tiếng Trung” xuất hiện khắp nơi. Các trường Đại học Ngoại ngữ, Hà Nội và Đà Nẵng đã mở khoa tiếng Trung Quốc với lượng sinh viên đông đảo. Điều này cho thấy tiếng Trung Quốc khác với tiếng Hán hoặc tiếng Trung hiện đại có nhiều thay đổi từ trước đến nay.
Tiếng Hán hiện đại: Sự cách tân trong chữ viết
Thật vậy, tiếng Hán hiện đại đã trải qua sự cách tân và thay đổi. Tuy nhiên, sự thay đổi này chỉ xảy ra trong việc viết chữ. Gần đây, người Trung Quốc đã sử dụng chữ giản thể (chỉ khoảng 4-7 nghìn ký hiệu) để thay thế chữ phồn thể (dùng tới 50 nghìn ký hiệu) để đơn giản hóa việc viết tắt (chữ phồn thể phải viết rất nhiều nét). Điều này giúp người đọc tiếp cận việc học chữ nhanh hơn và dành thời gian hơn cho việc học tri thức. Mặc dù có thay đổi về hình thức, bản chất của tiếng Hán vẫn không thay đổi. Dù là tiếng Hán hiện đại đến mức nào, nó vẫn là tiếng Hán của người dân tộc Hán. Do đó, các nhà khoa học Việt Nam thường sử dụng thuật ngữ tiếng Hán (Chinese Language), chữ Hán (Chinese Script) mà không thêm bất kỳ biến thể nào.
Cuộc tranh luận về tiếng Trung và tiếng Hán
Tất nhiên, chúng ta không nên quá cứng nhắc và loại bỏ các cách nói khác. Người Việt hiện nay sử dụng thuật ngữ tiếng Trung hoặc tiếng Trung Quốc để chỉ “ngôn ngữ được đa số người Trung Quốc sử dụng”. Liên quan đến chữ viết và văn hóa. Khi nói đến học tiếng Trung, chúng ta ám chỉ việc “học tiếng Hán và văn hóa Trung Quốc, chủ yếu thông qua chữ Hán”. Học văn hóa Trung Quốc cũng nhằm mục đích “học chữ Hán và văn hóa Trung Quốc, với cốt lõi là văn hóa Hán”. Khi nói tiếng Hán hoặc chữ Hán, ý nghĩa sẽ hẹp hơn và không linh hoạt như tiếng Trung hoặc chữ Trung Quốc (phù hợp với bối cảnh giao tiếp hiện tại). Tuy nhiên, khi xác định ngôn ngữ của người dân tộc Hán, chúng ta phải sử dụng thuật ngữ tiếng Hán hoặc chữ Hán. Vì vậy, tôi rất ngạc nhiên khi các từ điển song ngữ gần đây đã thay đổi từ “Từ điển Hán – Việt”, “Từ điển Việt – Hán” thành “Từ điển Trung – Việt”, “Từ điển Việt – Trung (Quốc)”.
Đọc tiếp tại dnulib.edu.vn
