Chính thể cộng hòa là một trong hai mô hình nhà nước được áp dụng rộng rãi trên thế giới. Nhiều quốc gia lớn như Pháp, Hoa Kỳ, Ý, Trung Quốc v.v. đều sử dụng mô hình chính thể này để xây dựng đất nước. Vậy chính thể cộng hòa là gì? Hãy tìm hiểu về các dạng chính thể nhà nước cộng hòa.
Tư vấn pháp luật trực tuyến miễn phí qua tổng đài: 1900.6568
1. Chính thể cộng hòa là gì?
Trước khi trình bày về khái niệm chính thể cộng hòa, hãy để tôi giới thiệu một chút về ý nghĩa của chính thể:
Chính thể là cơ chế và quy trình thành lập cơ quan cao nhất của quyền lực nhà nước, thiết lập mối quan hệ giữa cơ quan đó với các cơ quan cấp cao khác và với nhân dân.
Hiện nay trên thế giới có một số dạng chính thể sau:
- Chính thể quân chủ;
- Chính thể cộng hòa:
Chính thể cộng hòa được hiểu là một hình thức nhà nước mà nguyên thủ quốc gia được xây dựng theo một chế độ bầu cử nhất định. Điều này chứng tỏ quyền lực cao nhất của nhà nước theo chính thể cộng hòa không phụ thuộc vào một cá nhân mà được thực hiện thông qua phương thức bầu cử. Ở Việt Nam, chế độ bầu cử được tiến hành theo từng nhiệm kỳ 5 năm. Khác với chính thể quân chủ, không có việc quy định quyền lực nhà nước tập trung vào một người duy nhất như vua hay quốc vương theo phương thức cha truyền con nối.
Chính thể cộng hòa được dịch sang tiếng Anh là “Republican polity”.
2. Tìm hiểu về các dạng chính thể Nhà nước cộng hòa:
2.1. Chính thể cộng hòa Tổng thống:
Như tên gọi, hình thức này đặc trưng bởi nguyên thủ quốc gia là Tổng thống. Tổng thống sẽ được bầu cử trực tiếp bởi người dân. Tổng thống đồng thời là người đứng đầu nhà nước và là cấp dưới của Chính phủ. Một ví dụ điển hình cho hình thức này là chế độ Tổng thống Hoa Kỳ.
Ở Hoa Kỳ, Tổng thống được bầu ra thông qua bản Hiến pháp năm 1787. Bản Hiến pháp này đã xác định quyền lực của Tổng thống cùng với sự giúp đỡ của Quốc hội và Tòa án Tối cao độc lập.
Ở mô hình này, quyền lực quốc gia phân chia thành ba nhánh: lập pháp, hành pháp và tư pháp, đồng thời có thể kiềm chế và cân bằng lẫn nhau. Hiến pháp Hoa Kỳ cũng quy định quyền của Tổng thống trong việc bầu chọn Chính phủ và bổ nhiệm các thành viên của Chính phủ dựa trên năng lực của từng cá nhân, cũng như can thiệp vào hoạt động và quyền lực phán quyết tại cơ quan lập pháp.
Thêm vào đó, hình thức bầu cử Tổng thống độc lập với Quốc hội cũng là một đặc điểm nổi bật của mô hình chính thể cộng hòa Tổng thống. Việc bầu cử này được thực hiện thông qua việc cử tri toàn quốc bỏ phiếu, và những người đại diện được bầu làm đại cử tri và đại cử tri sẽ bầu ra Tổng thống. Hiện tại, trên thế giới có 42 quốc gia sử dụng hình thức chính thể cộng hòa Tổng thống.
2.2. Chính thể cộng hòa Nghị viện:
Đây là một mô hình của công hòa thứ tư ở Pháp từ năm 1946 đến 1958 và hiện nay đang tồn tại ở Italia, Liên bang Đức, Áo v.v.
Đặc điểm chính của mô hình này là quyền lực không tập trung vào Tổng thống nữa mà chuyển sang Thủ tướng, vì Thủ tướng là người quyết định và chịu trách nhiệm về mọi vấn đề liên quan đến chính sách của Chính phủ. Thủ tướng chính phủ thường là người lãnh đạo Đảng nắm giữ đa số ghế trong Quốc hội.
Tuy nhiên, Tổng thống trong mô hình nhà nước này vẫn có quyền lực trong việc phối hợp với Thủ tướng trong quyền hành pháp. Ví dụ, ở Italia, Tổng thống Italia được bầu ra thông qua phiên họp toàn thể của hai viện Quốc hội và các đại diện của các vùng lãnh thổ hành chính cao nhất tại Italia.
Trong khi Thủ tướng đứng đầu Chính phủ, Tổng thống chỉ đứng đầu Nhà nước. Mặc dù quyền lực của Tổng thống ít hơn so với mô hình cộng hòa Tổng thống, người được bầu là Tổng thống phải đáp ứng một số điều kiện như tuổi từ 50 trở lên và có đủ các quyền dân sự và chính trị.
Nhiệm kỳ của Tổng thống trong mỗi quốc gia sẽ khác nhau. Ví dụ, Tổng thống Ý có nhiệm kỳ 7 năm, trong khi Tổng thống Đức được bầu ra bởi Hội nghị liên bang với nhiệm kỳ 5 năm. Với mô hình chính thể cộng hòa Nghị viện, quyền lực tập trung vào Quốc hội, cụ thể là Thủ tướng có quyền quyết định về các vấn đề quan trọng của quốc gia. Tổng thống có những quyền lực khác nhạt, và có thể không hoặc ít được coi là người quan trọng nhất. Mô hình này không phân chia quyền lực thành ba nhánh giống như mô hình cộng hòa Tổng thống.
2.3. Chính thể cộng hòa Hồi giáo:
Hiện chỉ có ba quốc gia áp dụng mô hình chính thể cộng hòa Hồi giáo, đó là Iran, Iraq và Afghanistan. Mô hình này chỉ áp dụng cho các quốc gia có đạo Hồi là quốc đạo chính. Những quốc gia này xây dựng nhà nước dựa trên nguyên tắc quyền lực thuộc về nhân dân, với quyền lực chia thành ba nhánh giống như các mô hình trên là lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hiến pháp cũng quy định rõ các quyền lợi của nhân dân, và đảm bảo rằng nhân dân là người làm chủ đất nước. Nhân dân giao quyền lực cho nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Các quy luật và quy định đều dựa trên kinh Koran và không được vi phạm tinh thần của kinh Koran.
Với mô hình này, chủ quyền tối cao thuộc về thánh Ahla. Điều này cho thấy quyền lực và quy định tại quốc gia này đều dựa trên giáo điều của Hồi giáo. Một phần vì điều này, các quy định có thể trở nên phi vật lý và có thể dẫn đến lạm dụng quyền lực và gây ra sự bất công và nội chiến.
2.4. Chính thể cộng hòa lưỡng tính:
Chính thể cộng hòa lưỡng tính là một dạng chính thể kết hợp giữa hai yếu tố của mô hình cộng hòa Nghị viện và cộng hòa Tổng thống. Hiện nay có một số quốc gia áp dụng, bao gồm Pháp, Nga, Hàn Quốc, Singapore, Phần Lan, Bồ Đào Nha, Ireland, Úc, vv. Đáng chú ý nhất là Pháp và Nga, hai quốc gia lớn nhất thế giới.
Như tên gọi của mô hình này, đặc điểm của nó là sự kết hợp của hai mô hình cộng hòa. Trong mô hình này, Tổng thống không đứng đầu Chính phủ mà chỉ đứng đầu Nhà nước, còn Thủ tướng đứng đầu Chính phủ. Điều này giúp giảm thiểu xung đột nội bộ. Quyền lực được phân chia một cách mềm dẻo và tinh tế, với sự phối hợp và hỗ trợ lẫn nhau giữa ba nhánh quyền lực lập pháp, tư pháp và hành pháp.
2.5. Chính thể cộng hòa xã hội chủ nghĩa:
Đây là mô hình chính thể cộng hòa xã hội chủ nghĩa tồn tại từ năm 1917 đến năm 1991 ở Nga và các quốc gia thuộc Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết. Mô hình cộng hòa dân chủ ra đời sau Thế chiến II và tồn tại cho đến ngày nay. Hai mô hình này tồn tại song song vì thực tế đã có hai hình thức Cộng hòa Xô viết và Cộng hòa Dân chủ nhân dân. Đặc điểm chung của mô hình này là xây dựng nhà nước dựa trên quyền lực của nhân dân và đảm bảo các quyền lợi của nhân dân. Đồng thời, nhân dân giao quyền lực cho nhà nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Hiến pháp cũng quy định rõ ba nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp và tư pháp, nhưng không có sự cân bằng giữa các nhánh quyền, mà là sự hoạt động độc lập, tuy nhiên hỗ trợ và giúp đỡ lẫn nhau trong mọi vấn đề xã hội.
Vậy là chúng ta đã tìm hiểu về các dạng chính thể nhà nước cộng hòa hiện nay trên thế giới. Mỗi dạng chính thể đều có ưu và nhược điểm khác nhau, phù hợp với tình hình thực tế và nhu cầu phát triển của từng quốc gia.
Được sửa đổi bởi: Dnulib
