Truyền thuyết kể lại rằng, ngôi chùa được liên kết với quá trình truyền bá Phật giáo vào Việt Nam. Tuy nhiên, sau một thời gian dài, câu chuyện đã xoay quanh một hướng khác, liên quan đến nhân vật Cao Biền – Tiết độ sứ thời nhà Đường (864 – 868) đã từng cai trị An Nam và xây dựng một kiến trúc tôn giáo, với ý đồ chắn long mạch xứ này.
Chùa Tây Phương – Ký hiệu văn hóa và lịch sử
Chùa Tây Phương nổi tiếng không chỉ về sự cổ kính qua truyền thuyết và lịch sử, mà còn về cảnh quan mê hồn. Nằm trên đỉnh núi Câu Lâu, chùa gắn liền với vùng đồng bằng màu mỡ, với núi, non, sông, nước phong thuỷ phương Đông. Tây Phương còn nổi tiếng với bộ tượng thờ bằng gỗ sơn son thếp vàng, có thể coi là Phật điện đông đúc nhất trong các ngôi chùa ở Việt Nam, được công nhận là Bảo vật Quốc gia năm 2013.
Kiến trúc độc đáo của Chùa Tây Phương
Chùa Tây Phương hiện nay là một quần thể các đơn nguyên, bao gồm các hạng mục sau: Tam quan hạ, Tam quan thượng, Miếu Sơn Thần, Tiền đường, Trung đường, Thượng điện, Nhà tổ, Nhà Mẫu và Nhà khách.
Từ Tam quan hạ phải đi lên 247 bậc đá ong mới đến Tam quan Thượng. Miếu Sơn Thần nằm bên trái chùa, tách biệt với khu chùa chính. Đây là đơn nguyên vừa đóng vai trò là nơi thờ thần núi, vừa là nhà thờ Đức Ông, có diện tích khiêm tốn với kiến trúc gỗ lợp ngoi truyền thống. Chùa chính là hạng mục chủ yếu của toàn bộ phức hợp Tây Phương. Chùa nằm trên đỉnh núi Câu Lâu, có kết cấu kiến trúc chữ công (I), bao gồm các toà Tiền đường, Trung đường và Thượng điện.
Những đặc trưng nghệ thuật của Chùa Tây Phương
Chùa chính Tây Phương còn rất nhiều sự đặc biệt về kết cấu khung gỗ, về tàu maí, bộ mái, cùng các mảng đề tài trang trí trên kiến trúc gỗ. Để cảm nhận được hết vẻ đẹp của ngôi chùa, đặc biệt là kiến trúc ngôi chùa chính, chắc chắn không một bài viết nào có thể nói hết, mong du khách thập phương, những người hành hương đến tận nơi chiêm ngắm mới cảm nhận được hết vẻ đẹp của hàng mục này.
Ngoài Chùa Chính, còn có các đơn nguyên nổi bật, như Tam quan hạ, Tam quan Thượng, Nha tổ, Nha Mẫu, Nha Khách cùng với các đơn nguyên khác đã tạo nên vẻ uy nghi, quy mô lớn của quần thể Tây Phương.
Giá trị văn hóa và lịch sử của Chùa Tây Phương
Điểm nhấn của Tây Phương đối với du khách là hệ thống tượng phật, với những kiệt tác hiếm có trong nghệ thuật điêu khắc tôn giáo. Tiêu biểu là các pho Tuyết Sơn, Thập bát vị La Hán, Bát Bộ kim cương, có niên đại thế kỷ 18. Ngoài ra còn có nhiều pho tượng nổi tiếng khác, thuộc thời kỳ 19, cũng vô cùng ấn tượng.
Chùa Tây Phương là một công trình kiến trúc độc đáo vào hạng nhất trong các ngôi chùa ở Việt Nam, với sự kết hợp giữa phong cách kiến trúc truyền thống và không gian sinh cảnh tự nhiên. Chính vì lẽ đó, năm 2014, Chính phủ đã công nhận ngôi chùa này là Di tích Quốc gia đặc biệt về giá trị kiến trúc nghệ thuật.
Để cảm nhận đầy đủ vẻ đẹp và trọn vẹn về Tây Phương, mong du khách và hành hương đến tận nơi để thấy hết được. Lễ hội chùa Tây Phương vào ngày 6-3 Âm lịch, với nhiều sinh hoạt văn hóa mang đậm chất xứ Đoài, đã tạo nên một không khí, không chỉ quy mô hội làng mà còn mở rộng ra vùng và liên vùng.
