Cây lúa

Tên khoa học: Oryza sativa

Cây lúa gạo là một loại lương thực quan trọng cho hơn 3,5 tỷ người trên thế giới, đặc biệt là ở châu Á và châu Mỹ La tinh. Nó chiếm khoảng 50% dân số toàn cầu. Việt Nam là một trong những đất nước có diện tích trồng lúa lớn, ước tính là 7,8 triệu ha vào năm 2015, và năng suất bình quân đạt 57,7 tạ/ha cùng năm đó.

Mô tả về cây lúa

Cây lúa thường cao từ 1m đến 1,8m, có lá mỏng và hẹp, rộng khoảng 2-2,5 cm và dài từ 50 đến 100 cm. Màu lá lúa thay đổi tùy thuộc vào giai đoạn sinh trưởng. Khi lúa chín, lá sẽ chuyển sang màu vàng. Hoa nhỏ trong cây lúa tự thụ phấn và mọc thành các cụm hoa phân nhánh cong hoặc rủ xuống, có độ dài từ 35-50 cm.

Thời gian sinh trưởng của cây lúa tính từ khi hạt lúa nẩy mầm cho đến khi thu hoạch dao động khoảng 90-180 ngày, phụ thuộc vào giống lúa hiện trồng. Thời gian sinh trưởng ruộng lúa cấy bằng thời gian ruộng mạ cộng với thời gian ruộng cấy. Thời gian sinh trưởng ruộng lúa gieo thẳng bằng thời gian từ lúc gieo hạt đến khi thu hoạch.

Quá trình sinh trưởng của cây lúa

Theo thời kỳ sinh trưởng, cây lúa có 3 giai đoạn chính:

1. Giai đoạn sinh trưởng sinh dưỡng:

Trong khoảng thời gian này, cây lúa đang phát triển từ khi hạt nảy mầm cho đến khi bắt đầu phân hoá hoa lúa. Trên thực tế, người ta thường tính từ khi gieo mạ hoặc cấy lúa cho đến khi cây lúa đẻ nhánh và có số nhánh tối đa.

2. Giai đoạn sinh trưởng sinh thực:

Giai đoạn này bắt đầu từ lúc cây lúa bắt đầu phân hoá hoa lúa cho đến khi trỗ bông và thụ tinh. Nó bao gồm các giai đoạn từ làm đòng và phân hoá đòng cho đến trỗ bông, bông lúa thoát khỏi lá đòng, nở hoa, tung phấn và thụ tinh.

3. Giai đoạn chín:

Sau giai đoạn thụ tinh, bông lúa bắt đầu chuyển sang giai đoạn chín. Kết thúc giai đoạn này là bông lúa chín hoàn toàn, và sau đó người ta tiến hành thu hoạch hạt lúa.

Sản phẩm từ cây lúa

Sản phẩm chính thu được từ cây lúa là hạt lúa. Sau khi loại bỏ lớp vỏ ngoài, chúng ta thu được gạo và cám là sản phẩm chính, cùng với trấu là phụ phẩm. Hạt lúa có kích thước nhỏ, dài khoảng 5-12 mm và dày 2-3 mm.

Gạo thường có màu trắng, nâu hoặc đỏ thẫm, và chứa nhiều chất dinh dưỡng. Gạo sau khi xay có thể được gọi là gạo lứt hoặc gạo lật, trong khi nếu tiếp tục xay để tách ra cám thì gọi là gạo xát hay gạo trắng.

Thành phần dinh dưỡng của hạt gạo

Trong hạt lúa, chúng ta có đầy đủ các chất dinh dưỡng, bao gồm:

• Tinh bột: Là nguồn cung cấp calo chủ yếu. Tinh bột chiếm 62,4% trọng lượng hạt lúa. Tinh bột trong hạt gạo chứa amyloza và amylopectin, với amyloza chủ yếu có cấu trúc mạch thẳng, thường có nhiều trong gạo tẻ, và amylopectin có cấu trúc mạch nhánh, thường có nhiều trong gạo nếp. Hàm lượng amyloza và amylopectin quyết định độ dẻo của hạt gạo. Gạo tẻ có hàm lượng amyloza từ 10% đến 45%, trong khi gạo nếp chỉ có hàm lượng amyloza từ 1% đến 9%.

• Protein: Hàm lượng protein trong hạt lúa thường chiếm khoảng 7-9%, nhưng một số giống mới có hàm lượng protein cao đến 10-11%. Gạo nếp thường có hàm lượng protein cao hơn gạo tẻ.

• Lipit: Lipit phân bố chủ yếu ở lớp vỏ gạo. Hàm lượng lipit trong gạo lứt (gạo chưa bóc vỏ) là 2,02%, nhưng trong gạo chà trắng (gạo đã được bóc vỏ) chỉ còn 0,52%.

• Vitamin: Hạt lúa còn chứa một số vitamin, đặc biệt là nhóm vitamin B như B1, B2, B6, PP, với hàm lượng vitamin B1 là 0,45mg/100 hạt. Vitamin B1 có phần lớn nằm trong phôi (4%) và vỏ cám (34,5%), trong khi trong hạt gạo chỉ có 3,8%.

Với những chất dinh dưỡng có trong hạt gạo, cây lúa đã được coi là một nguồn thực phẩm và dược phẩm có giá trị. Tổ chức dinh dưỡng quốc tế đã xưng: “Hạt gạo là hạt của sự sống”. Để đảm bảo giá trị dinh dưỡng của hạt, cần lưu ý công nghệ sau thu hoạch, chọn giống cây có phẩm chất gạo tốt và áp dụng các biện pháp kỹ thuật trồng trọt phù hợp.

Giá trị sử dụng của lúa gạo và cây lúa

Người ta không chỉ sử dụng lúa gạo làm thực phẩm mà còn chế biến thành nhiều mặt hàng khác nhau như bún, bánh, mỹ nghệ, kỹ nghệ, sản xuất công nghiệp, và là nguồn nguyên liệu quý để sản xuất thuốc.

Các sản phẩm phụ từ cây lúa như rơm, rạ, cám cũng có giá trị dinh dưỡng cao và được sử dụng làm thức ăn cho chăn nuôi. Rơm và rạ cũng được sử dụng để sản xuất giấy và cacton chất lượng cao. Ngoài ra, rơm và rạ còn được sử dụng để làm giá thể nuôi trồng các loại nấm có giá trị dinh dưỡng cao. Sau khi thu hoạch, phần rơm rạ còn sót lại trên ruộng có tác dụng cải tạo đất, làm tăng độ phì của đất và tạo môi trường tốt cho vi sinh vật sống và hoạt động.

Ngoài giá trị sử dụng chính làm lương thực, cây lúa còn được sử dụng trong nhiều mục đích khác như:

• Gạo và tấm gạo được sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất rượu, bia, bún, bánh, kẹo, và thuốc chữa bệnh.

• Cám có nhiều công dụng như sản xuất thức ăn cho chăn nuôi, vitamin B1 chữa tê phù, ép dầu, chế tạo sơn cao cấp, mỹ phẩm, và chế xà phòng.

• Trấu có nhiều công dụng như sản xuất nấm men, làm thức ăn cho gia súc, sản xuất tấm cách âm và silic, và làm chất đốt và chất độn trong chuồng.

• Rơm và rạ có nhiều ứng dụng, bao gồm sản xuất giấy, cacton xây dựng, đồ gia dụng, làm thức ăn cho gia súc, làm giá thể để sản xuất nấm rơm, và làm chất đốt và chất độn trong chuồng, cũng như phân bón.

Được chỉnh sửa bởi: dnulib.edu.vn