Cổ trướng, hay còn được gọi là báng bụng, xảy ra khi có sự tích tụ dịch bất thường trong khoang bụng. Thông thường, khoang bụng chỉ có một lượng dịch rất ít. Dịch này chỉ đủ để cho các màng bụng (bao gồm cả các cơ quan) có thể di chuyển một cách dễ dàng khi chúng co bóp. Khi lượng dịch này vượt quá 25ml, ta gọi đó là hiện tượng cổ trướng.
1. Cổ trướng là gì?
Cổ trướng hoặc báng bụng là hiện tượng có sự tích tụ dịch bất thường trong khoang bụng. Bình thường, trong khoang bụng có rất ít dịch. Lượng dịch chỉ đủ để các lớp màng bụng (bao gồm tạng) dễ dàng di chuyển hơn khi tạng co thắt. Khi lượng dịch này >25ml gọi là hiện tượng cổ trướng.
2. Nguyên nhân cổ trướng
Cổ trướng có thể là biểu hiện của xơ gan, thường là một căn bệnh mạn tính. Tuy nhiên, đôi khi nó cũng có thể là một tình trạng cấp tính, tiến triển nhanh chóng, đặc biệt khi liên quan đến ác tính.
Nguyên nhân phổ biến nhất gây ra cổ trướng là xơ gan, chiếm hơn 80% các trường hợp. Ngoài ra, còn có các nguyên nhân khác gây ra cổ trướng như ung thư, suy tim, lọc máu, lao, và các bệnh lý liên quan đến tụy.
Cổ trướng không phải là một căn bệnh mà chỉ là một trong những biểu hiện của nhiều căn bệnh khác nhau. Ngoài xơ gan, do các tế bào gan bị xơ hóa không thể tổng hợp máu và protein, gây ra sự tích tụ dịch. Một số bệnh lý khác không liên quan đến gan cũng có thể gây cổ trướng.
2.1 Nguyên nhân liên quan đến bệnh gan
- Tăng áp lực tĩnh mạch cửa
- Tắc nghẽn tĩnh mạch gan
- Huyết khối tĩnh mạch cửa
Cổ trướng thường xảy ra ở bệnh nhân bị xơ gan, suy gan mãn tính, suy gan cấp. Các tổn thương gan dẫn đến suy gan cấp và suy gan mãn là các yếu tố nguy cơ dẫn đến cổ trướng, gồm:
- Lạm dụng rượu bia
- Viêm gan B, C do virus gây ra
- Béo phì, thừa cân, bệnh tiểu đường
2.2 Nguyên nhân không do gan
- Các bệnh cảnh toàn thân như suy tim, suy thận, thận hư, viêm ngoài màng tim, co thắt,…
- Bệnh lý màng bụng như ung thư tế bào màng bụng, ung thư di căn màng bụng,…
- Nguyên nhân ít phổ biến: Bệnh lupus ban đỏ hệ thống, viêm tụy, lọc máu, rối loạn nội tiết,…
Trong hệ thống bệnh lý, các bệnh như suy tim, suy thận, thận hư… khiến quá trình cân bằng nước và muối trong cơ thể mất kiểm soát, dẫn đến tích tụ dịch trong tuần hoàn và gây ra cổ trướng cùng với phù toàn thân.
Nếu người bệnh cổ trướng không có xơ gan, cần lưu ý rằng nguyên nhân phổ biến ở Việt Nam là lao màng bụng. Vi khuẩn lao không chỉ gây tổn thương phổi mà còn có thể tấn công hệ tiêu hóa và gây ra lao ruột, lao màng bụng.
3. Các mức độ cổ trướng
Cổ trướng hoặc báng bụng có 3 mức độ:
- Độ 1: Cổ trướng nhẹ, khó phát hiện được cho cả người bệnh lẫn bác sĩ. Chỉ có thể phát hiện cổ trướng thông qua siêu âm bụng hoặc cắt lớp vi tính.
- Độ 2: Người bệnh có cảm giác bụng căng, quần áo chật, cân nặng tăng. Cổ trướng có thể dễ dàng phát hiện qua khám lâm sàng.
- Độ 3: Bụng căng cứng, người bệnh thường khó chịu (khó thở, ăn nhanh no, lồi rốn). Tình trạng cổ trướng nặng đi kèm với nhiều biến chứng, và người bệnh thường phải nhập viện cấp cứu.
4. Triệu chứng cổ trướng
Người bệnh cổ trướng ở mức độ nhẹ thường không có triệu chứng rõ rệt. Cổ trướng thường chỉ được phát hiện khi lượng dịch tích tụ tăng lên, kèm theo các triệu chứng sau:
- Bụng căng lớn, to bè ra hai bên
- Rốn lồi hẳn ra khi báng bụng quá căng
- Quần áo chật hơn, tăng cân một cách không rõ ràng
- Bụng phù nề
- Đầy hơi, chướng bụng khi báng bụng nhiều hơn
- Xuất hiện hiện tượng ợ nóng, khó tiêu, buồn nôn
Mục tiêu điều trị cổ trướng là làm giảm triệu chứng báng bụng để người bệnh cảm thấy thoải mái. Việc xác định nguyên nhân cổ trướng chính xác và điều trị kịp thời là rất quan trọng. Nguyên nhân hàng đầu gây ra báng bụng là xơ gan mất bù, giai đoạn cuối của căn bệnh xơ gan.
5. Cách điều trị cổ trướng
5.1. Thay đổi lối sống
- Hạn chế ăn mặn, ăn dưới 2000mg muối mỗi ngày.
- Tránh uống rượu, bia.
- Không sử dụng các loại thuốc giảm đau, kháng viêm như ibuprofen, vì chúng có thể gây tổn hại thận, gây tích tụ dịch và làm cổ trướng trở nên nghiêm trọng hơn.
5.2. Điều trị cổ trướng bằng thuốc
Sử dụng thuốc lợi tiểu để đẩy dịch tích tụ trong bụng ra khỏi cơ thể. Đối với người báng bụng trung bình và nhẹ, mục tiêu là giảm không quá 1kg/ngày. Thuốc lợi tiểu không chỉ giúp tăng lượng nước tiểu mà còn hỗ trợ ngăn chặn sự tích tụ dịch.
Đối với người báng bụng nặng, cần phải thực hiện chọc hút dịch trong khoang bụng để chẩn đoán chính xác và tìm ra giải pháp phù hợp.
Trong trường hợp có nhiễm trùng dịch báng, cần sử dụng kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn càng sớm càng tốt để giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.
5.3. Một số phương pháp điều trị cổ trướng khác
- Chọc dò dịch báng: Giảm lượng dịch quá mức, giảm áp lực trong khoang bụng và giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu.
- Đặt TIPS: Thực hiện kỹ thuật đặc biệt để tạo ra một con đường để dịch ứ trệ trong khoang bụng dưới gan được dẫn lưu về tim.
- Phẫu thuật ghép gan: Được chỉ định cho bệnh nhân bị suy gan mãn tính và giai đoạn cuối.
Theo dõi điều trị cổ trướng bằng cách quan sát các chỉ số như cân nặng, nước tiểu và vòng bụng. Đây là cách đơn giản nhất để xác định hiệu quả của phương pháp điều trị cổ trướng. Sự biến đổi của cân nặng do thay đổi lượng dịch báng trong cơ thể sẽ nhanh hơn rất nhiều so với biến đổi lượng mỡ.
6. Có nguy hiểm không khi bị cổ trướng?
Bệnh nhân bị xơ gan và cổ trướng đã vào giai đoạn mất bù, rất khó khôi phục lại như ban đầu. Các tế bào gan khỏe mạnh không thể thay thế được các mô bị xơ hóa. Ngoài ra, việc điều trị triệt để các khối u ác tính gây ra cổ trướng do di căn ở màng bụng cũng rất khó.
Tiên lượng của cổ trướng thường tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ của bệnh. Bệnh nhân có cổ trướng ở độ nhẹ thường dễ điều trị hơn. Tuy nhiên, trong trường hợp cổ trướng kéo dài nhiều năm, tình trạng này khó được cải thiện. Mặc dù có thể điều trị để kiểm soát và giảm triệu chứng, nhưng việc xử lý nguyên nhân gây cổ trướng mới là yếu tố quan trọng quyết định kết quả điều trị.
Khi gặp những dấu hiệu của cổ trướng, ngay cả khi chúng không rõ ràng, bạn cũng cần đi khám tổng quát để phát hiện sớm và cải thiện tình trạng. Báng bụng có thể được nhận biết thông qua khám lâm sàng và các kỹ thuật hình ảnh. Trung tâm Y tế thuộc Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội cung cấp dịch vụ khám bệnh, giúp phát hiện sớm tình trạng báng bụng và đưa ra lời khuyên tốt nhất để bảo vệ sức khỏe. dnulib.edu.vn
