Đền thờ Artemis và sự sáng tạo của Cherisiphron
Theo hầu hết các nhà sử học, đền thờ được xây dựng bởi kiến trúc sư Cherisiphron ở Crete, Hy Lạp vào năm 550 trước Công nguyên. Đền được xây dựng để tôn vinh nữ thần săn bắn Artemis trên một nền đền nhỏ hơn so với đền tôn vinh Artemis ở thành phố Ephesus, nhưng đã bị lũ lụt phá hủy cách đây hai thế kỷ. Ngôi đền mới và lộng lẫy hơn nhiều này được xây dựng lại gần như hoàn toàn từ đá cẩm thạch trắng sáng bóng. Dầm đỡ bằng gỗ tuyết tùng được xử lý bằng nước hoa và dầu.
Chi phí và quy mô của ngôi đền
Việc mua loại đá cẩm thạch đắt đỏ này và xây dựng ngôi đền lớn phần lớn do Vua Croesus của nước Lydia (nay là phía Tây Bắc Thổ Nhĩ Kỳ) chi trả. Để đảm bảo sự vững chắc của ngôi đền, ngoài việc sử dụng đá cẩm thạch cứng và dầm gỗ được xử lý đặc biệt, ngôi đền còn được xây dựng trên một khu vực đất đầm lầy. Lý do xây dựng trên đất mềm là để giúp ngôi đền chống đỡ tốt hơn trong trường hợp xảy ra động đất.
Cách xây dựng trên đất đầm lầy
Để giải quyết những vấn đề khi xây dựng trên nền đất đầm lầy, khu vực móng được gia cố bằng hàng tấn than và da cừu. Sau đó, đá phiến và đá cẩm thạch được đặt lên một bề mặt phẳng để xây dựng.
Một ngôi đền gây tranh cãi
Cho đến ngày nay, các chuyên gia vẫn tranh cãi về thời gian xây dựng ngôi đền. Có người cho rằng nó mất 10 năm, trong khi những người khác nói mất 200 năm. Mặc dù khu vực chính của ngôi đền được xây dựng chỉ trong 10 năm, nhưng nó đã được nâng cấp liên tục cho đến năm 356 trước Công nguyên – thời điểm bi kịch xảy ra khi ngôi đền bị phá hủy.
Đặc điểm đáng chú ý của Đền Artemis
Ngôi đền Artemis có chiều dài 114m, rộng gần 55m và điểm nổi bật nhất là 127 cột đá cẩm thạch trắng đỡ mái đền. Theo ước tính, mỗi cột là một khối đá dài hơn 18m và nặng gần 100 tấn. Các cột đá cẩm thạch này là điểm cuốn hút của du khách và những người trung thành từ thời cổ đại.
Bi kịch của một người đốt đền
Ngôi đền Artemis được coi là một viên ngọc quý của thành phố Ephesus và tồn tại ổn định trong 2 thế kỷ. Tuy nhiên, vào ngày 21/7/356 trước Công nguyên, một kẻ bí ẩn có tên là Herostratus quyết định đốt cháy toàn bộ ngôi đền.
Nghe có vẻ vô lý vì đền chủ yếu được làm bằng đá cẩm thạch, người ta không thể tin rằng ai đó có thể đốt cháy nó chỉ trong một đêm. Tuy nhiên, kẻ phạm tội đã thực hiện mọi việc một cách dễ dàng. Hắn loẽn qua bảo vệ của đền, đặt nhiều tấm vải đã ngâm dầu quanh một số dầm gỗ và sau đó châm lửa.
Ngôi đền bị phá hủy khiến người dân Ephesus choáng váng vì họ không thể tin được một ngôi đền lớn như vậy có thể bị phá hủy một cách dễ dàng. Điều đáng chú ý hơn là Herostratus đã công khai thú nhận tội ác của mình và tự đầu thú cho nhà chức trách của Ephesus. Tên tội phạm này đã bị xử tử vì tội phóng hỏa. Hắn tuyên bố làm như vậy để tên mình được lưu danh trong lịch sử.
Kẻ phá hủy và hậu quả
Lo sợ rằng nhiều tội phạm sẽ bắt chước để trở nên nổi tiếng, chính quyền Ephesus đã quyết định xử tử Herostratus một cách tàn bạo và công khai. Sau sự việc, mọi thông tin liên quan đến tên của hắn đã bị xóa khỏi hồ sơ. Thành phố thậm chí đã ban lệnh rằng ai đề cập đến tên hắn ở nơi công cộng sẽ bị xử tử tương tự.
Tuy nhiên, việc xóa bỏ tên Herostratus khỏi lịch sử không đi theo kế hoạch của chính quyền Ephesus. Sử gia Hy Lạp thế kỷ 4, Theopompus, đã mạnh dạn xem nhẹ lệnh cấm đó khi viết tác phẩm “Philippica” nhằm đảm bảo rằng thế hệ tương lai sẽ biết về số phận thực sự của ngôi đền vĩ đại và tên của kẻ đã phá hủy nó.
Mặc dù chính quyền Ephesus đã cố gắng tiêu hủy mọi dấu vết về Herostratus, các sử gia vẫn đưa ra một số giả thuyết về nhân vật này. Ví dụ, một số người cho rằng hắn không phải là công dân của Ephesus vì hắn bị tra tấn bằng giá tre – hình phạt dành cho người nước ngoài. Do đó, một số chuyên gia cho rằng hắn là du khách nước ngoài hoặc một người nô lệ. Tuy nhiên, cũng có người cho rằng dân Ephesus quá tức giận nên đã đối xử tàn bạo với Herostratus như vậy.
Giả thuyết về Herostratus
Một giả thuyết cho rằng Herostratus đã có ý tưởng muốn nổi tiếng vì sự ra đời của hoàng tử Alexander Đại đế – một đứa trẻ sinh ra trong nhung lụa và hào quang. Theo Giáo sư Gregory L. Ulmer, trong cuốn “The Legend of Herostratus” (Huyền thoại Herostratus), vào tối đó vào năm 356 trước Công nguyên, Herostratus đã vô tình đi qua ngôi đền khi người đưa tin từ triều đình Philip của Macedonia thông báo hoàng tử mới chào đời và được tiên tri sẽ làm nên nhiều điều vĩ đại.
Ý tưởng về việc một đứa trẻ sinh ra trong hoàng gia đã khiến Herostratus trở nên tức giận với cuộc sống. Tuy nhiên, giả thuyết này có điểm yếu khi Ephesus cách đất liền 900km, cách nơi sinh của Alexander ở Pella 500km. Vì vậy, Herostratus không thể biết về việc Alexander ra đời trước khi đốt đền.
Cuối cùng cho ngôi đền
Trong thời gian sau khi ngôi đền bị phá hủy, Alexander Đại đế đã đề nghị trả tiền để khắc tên mình lên ngôi đền nếu thành phố Ephesus đồng ý. Tuy nhiên, người dân Ephesus đã từ chối và tự bỏ tiền để xây dựng lại ngôi đền.
Ngôi đền mới cũng là một công trình tráng lệ không kém, tồn tại trong 6 thế kỷ cho đến khi thành phố bị người Goth cướp phá vào thời gian 260-270 trước Công nguyên. Hiện không rõ liệu người Goth đã phá hủy toàn bộ ngôi đền hay chỉ lấy những thứ có giá trị bên trong và gây hỏng hóc một số phần.
Cuối cùng, vào năm 400 sau Công nguyên, ngôi đền bị người Thiên chúa giáo đóng cửa hoặc phá hủy. Đá trong ngôi đền được sử dụng cho việc tạo tượng và xây dựng công trình khác.
Đền Artemis được coi là một trong những công trình vĩ đại nhất từng được xây dựng theo nhiều nguồn sử cổ đại. Tên Herostratus sau này đã được sử dụng để ám chỉ sự nổi tiếng mà một số người muốn đạt được bằng cách thực hiện tội ác.
Theo Báo Tin Tức
