Độc quyền bán (Monopoly)
Khái niệm
Độc quyền bán trong tiếng Anh được gọi là Monopoly hoặc Monopolist.
Độc quyền bán là tình trạng thị trường chỉ có một người bán duy nhất và không có sản phẩm thay thế gần gũi. Đây là một hình thái cực đoan của thất bại thị trường, là trường hợp thiếu tính cạnh tranh.
Độc quyền được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí như mức độ độc quyền, nguyên nhân và cấu trúc của độc quyền. Độc quyền bán là thị trường chỉ có duy nhất một hãng cung ứng toàn bộ sản lượng của thị trường. Ví dụ: Hãng Microsoft là độc quyền với hệ điều hành Windows trên toàn thế giới.
Hãng độc quyền có vị trí đặc biệt trên thị trường cụ thể. Nếu nhà độc quyền quyết định tăng giá bán sản phẩm, hãng không cần lo lắng về việc các đối thủ cạnh tranh sẽ đưa ra giá thấp hơn để chiếm thị phần lớn hơn, gây thiệt hại cho mình. Hãng độc quyền có quyền quyết định và kiểm soát giá cả và sản lượng cung ứng.
Các đặc trưng của thị trường độc quyền bán thuần túy
Thị trường độc quyền bán thuần túy được xác định qua ba đặc trưng cơ bản sau:
-
Chỉ có một hãng duy nhất cung ứng toàn bộ sản phẩm trên thị trường.
-
Sản phẩm hàng hóa trên thị trường độc quyền không có sản phẩm thay thế gần gũi. Nếu không có sản phẩm thay thế tương tự, nhà độc quyền không cần lo ngại việc người tiêu dùng sẽ chuyển sang sử dụng các sản phẩm thay thế khi hãng độc quyền định giá cao hơn.
-
Thị trường độc quyền bán thuần túy có rào cản lớn về việc gia nhập hoặc rút lui khỏi thị trường. Rào cản gia nhập khiến hãng độc quyền bán là nhà sản xuất và cung ứng duy nhất trên thị trường. Nếu không có rào cản rút lui khỏi thị trường, nhà độc quyền sẽ không cung cấp bất kỳ sản phẩm nào cho thị trường.
-
Đường cầu của hãng độc quyền là đường dốc xuống về phía phải, tuân theo luật cầu.
Nguyên nhân dẫn đến độc quyền bán
Nguyên nhân cơ bản của độc quyền là hàng rào gia nhập: Doanh nghiệp độc quyền tiếp tục là người bán duy nhất trên thị trường vì các doanh nghiệp khác không thể gia nhập thị trường và cạnh tranh với nó.
Các hàng rào ngăn cản gia nhập phát sinh từ các nguồn chính sau:
-
Quá trình sản xuất đạt được hiệu suất kinh tế tăng theo quy mô (độc quyền tự nhiên). Ví dụ: Ngành cung cấp nước sạch cần xây dựng mạng lưới ống dẫn trong toàn bộ thị trấn. Nếu nhiều doanh nghiệp cạnh tranh trong việc cung cấp dịch vụ này, mỗi hãng phải trả một khoản chi phí cố định để xây dựng mạng lưới. Do đó, tổng chi phí bình quân của nước sẽ thấp nếu chỉ có một hãng duy nhất phục vụ cho toàn bộ thị trường.
-
Sự kiểm soát được yếu tố đầu vào trong quá trình sản xuất. Điều này giúp người nắm giữ vị trí gần như độc quyền trên thị trường. Ví dụ: Nam Phi sở hữu mỏ kim cương chiếm phần lớn sản lượng thế giới, từ đó trở thành độc quyền trên thị trường kim cương.
-
Bằng phát minh, sáng chế. Các bằng phát minh, sáng chế được bảo vệ pháp luật là một nguyên nhân tạo ra độc quyền vì chỉ cho phép một nhà sản xuất sản xuất mặt hàng vừa được phát minh, từ đó trở thành độc quyền. Ví dụ: Microsoft do Bill Gate phát minh sáng chế phần mềm Microsoft Office. Nhờ đó, Microsoft trở thành độc quyền cung cấp phần mềm này ở Mỹ.
-
Các qui định của Chính phủ. Trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp độc quyền hình thành do Chính phủ trao đặc quyền buôn bán một hàng hóa hoặc dịch vụ nhất định. Ví dụ: Chính phủ Anh trao độc quyền buôn bán với Ấn độ cho công ty Đông Ấn. Mỹ trao độc quyền cho công ty Network Solutions quản lý cơ sở dữ liệu địa chỉ Internet như .com, .net, .org, vì những dữ liệu như vậy cần được tập trung và đầy đủ.
-
Sở hữu một nguồn lực lớn. Điều này giúp người nắm giữ vị trí gần như độc quyền trên thị trường. Ví dụ: Nam Phi sở hữu mỏ kim cương chiếm phần lớn sản lượng thế giới, từ đó quốc gia này có vị trí hàng đầu trên thị trường kim cương.
(Tài liệu tham khảo: dnulib.edu.vn)
