Việc phân biệt giữa nơi chốn và vị trí luôn là trọng tâm của ngành Địa lý từ lúc bắt đầu: Làm thế nào để một tập hợp các tọa độ vật lý, thường chỉ được biểu diễn một cách khô khan bằng các chữ số, có thể trở thành một “vườn địa đàng của hoài niệm” hay một “địa ngục trần gian của nỗi chịu đựng” tùy thuộc vào cách nhìn nhận của mỗi con người dưới ánh mặt trời?
Các triết gia cổ như Plato và Aristotle đã tham gia cuộc tranh luận về nơi chốn từ lâu, và một số nhà địa lý cũng đã tạo ra những lý thuyết về vấn đề này. Trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và thiết kế cảnh quan, chúng ta luôn nghe đến khái niệm “hồn nơi chốn” như một khái niệm trừu tượng khó nắm bắt, nhưng khi đã hiểu được nó thì nó có thể mang lại những lợi ích lớn cho những ai đầu tư vào lĩnh vực nhà ở và du lịch.
Nơi chốn và vị trí khác nhau thế nào?
Đơn giản nhất, “vị trí” là chính xác và được chấp nhận bởi hầu hết mọi người, còn “nơi chốn” thì trừu tượng và không có ranh giới rõ ràng. “Vị trí” được đo đạc bằng các phép đo, còn “nơi chốn” thì được cảm nhận bằng trái tim.
Khi nào vị trí trở thành nơi chốn? Và ngược lại?
Nhà thơ Chế Lan Viên đã nói một cách chính xác về cách mà vị trí trở thành nơi chốn: Đó là khi ta đã trải nghiệm và sống với mảnh đất nơi ta ở, và khi rời xa nó, mỗi chi tiết nhỏ, mỗi hòn đá, ngọn cỏ, cành cây dường như mang sức nặng lớn lao, sẵn sàng níu kéo ta lại. Như cách người ta thường nói, bất kể một vật gì, như giếng làng, tảng đá, gò đất… dù vô tri vô giác, nhưng tồn tại đủ lâu thì đều có hồn, hoặc thành thần. Nơi chốn cũng liên quan đến khoảng cách – khoảng cách để đến được nơi chốn hay để giật mình khi rời xa nó.
Những gì ẩn đằng sau nơi chốn?
Vị trí và nơi chốn không chỉ phụ thuộc vào các yếu tố vật thể mà còn phụ thuộc vào tất cả những người liên quan, đặc biệt là người sử dụng trực tiếp. Việc xác định mức độ hấp dẫn của một nơi chốn có thể dựa trên các phương pháp phân tích dữ liệu hiện đại, như Big Data và hedonic regression. Hiện nay, có những nghiên cứu đang sử dụng Big Data để tìm hiểu các yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của nơi chốn.
Việc hiểu và tìm hiểu về vị trí và nơi chốn là rất quan trọng trong lĩnh vực quy hoạch đô thị và thiết kế cảnh quan. Có những dự án xây dựng tốn kém nhưng không thể tạo ra nơi chốn, trong khi có những nơi chỉ cần can thiệp nhỏ nhưng có thể biến thành nơi chốn thành công. Vì vậy, việc không bỏ qua các yếu tố kịch tính và tìm hiểu về mối quan hệ giữa vị trí và nơi chốn là rất quan trọng đối với các nhà kiến trúc sư và quy hoạch viên.
