Cán bộ và mối quan hệ trong dự án kinh tế
Không ít người cho rằng, một số cán bộ có chức vụ, quyền lực ngày càng tạo ra nhiều hình thức tác động, ảnh hưởng đến đơn vị, tổ chức có dự án kinh tế để người thân, người nhà hoặc các doanh nghiệp “sân sau” của họ tiếp cận và định đoạt hiệu quả các dự án kinh tế, gói thầu. Đây là một cách thức giữa quan chức và doanh nghiệp để hợp pháp hóa tham nhũng và gian lận công… Nguồn lợi bất chính đã khiến nhiều cán bộ hiến dâng bản thân tìm kiếm và xây dựng “sân sau” để lợi dụng.
Thực tế không thể phủ nhận là trong xã hội tồn tại những quy ước, ngầm định chỉ dành cho “nhóm lợi ích”, những người trong cuộc mới hiểu. Điều này được hiểu ngầm là một phạm trù không bị ràng buộc, được gọi là “luật ngầm”, và từ đây đã sinh ra nhiều “sân sau” của quan chức. Hệ thống xin – cho từ lâu đã là mảnh đất màu mỡ cho một số cán bộ tha hóa biến chất để thao túng. Doanh nghiệp muốn có được dự án kinh tế, gói thầu lớn hay nhỏ đều phải “chạy”. Đây là một chu trình gắn kết giữa bên “có và cần”, tạo ra luật chơi khiến họ tìm đến nhau. Và “sân sau” tự nhiên hình thành, tác động và chi phối các quan hệ kinh tế và lợi ích…
Câu chuyện chạy dự án: “sân sau” và mối quan hệ
Câu chuyện chạy dự án, chạy nguồn, chạy vốn, chạy quan hệ không còn xa lạ đối với các doanh nghiệp. Không ít doanh nghiệp coi việc có mối quan hệ và trở thành “sân sau” của các quan chức quan trọng hơn việc phát triển sản phẩm và dịch vụ của chính mình. Tìm kiếm, kéo người thân, người nhà của quan chức vào cuộc chơi của các doanh nghiệp được xem là một xu hướng kinh doanh thời thượng, một cách cạnh tranh mới, cạnh tranh mối quan hệ của các doanh nghiệp với quan chức, ngay cả khi chỉ là hơi hướng.
“Luật ngầm”: Tác động và ảnh hưởng ra sao?
“Luật ngầm” là gì? Nó có tác động và ảnh hưởng như thế nào? Chúng ta chưa quên những vụ việc ồn ào mà báo chí đề cập đến việc “bổ nhiệm người nhà” ở một số cơ quan và địa phương gần đây. Các cán bộ lãnh đạo của những cơ quan và địa phương này đã khẳng định rằng: Khi cơ quan thực hiện công tác cán bộ liên quan đến người nhà, vợ, con… thì đều tuân thủ các quy trình của tổ chức một cách khách quan. Họ không giới thiệu, không vận động và không sử dụng ảnh hưởng cá nhân để làm lợi cho người nhà của mình… Tuy nhiên, khi cùng làm việc trong một cơ quan, ai cũng biết về mối quan hệ “dây mơ rễ má” giữa cấp trên và một cách tự nhiên những người này hiểu rõ cần làm gì…, đặc biệt khi cùng “nhóm lợi ích” với cấp trên.
Người nhà, người thân hoặc doanh nghiệp “sân sau” không cần phải ra mặt hay phải nói lên để có lợi thế. Lợi thế không có trong luật định, không có trong các tiêu chí cạnh tranh của doanh nghiệp. Nó ẩn kín nhưng lại có sức mạnh vô hình có thể đánh bại các đối thủ cạnh tranh. Chỉ cần doanh nghiệp “sân sau” có thư tay hoặc điện thoại giới thiệu hoặc có tín hiệu để lộ ra mối quan hệ với những người có chức, có quyền, họ sẽ dễ dàng tiếp cận với các dự án kinh tế, gói thầu một cách thuận lợi và dễ dàng hơn. Như vậy, việc cung cấp hỗ trợ cho các doanh nghiệp hoặc trở thành “sân sau” của một số quan chức ở nước ta không còn là chuyện hiếm, cũng như “nhóm lợi ích” được hình thành thông qua mối quan hệ giữa một số quan chức và các doanh nghiệp để giành được các dự án kinh tế, gói thầu… ngày càng phức tạp và tinh vi hơn.
Sức ảnh hưởng đáng sợ của “luật ngầm”
“Luật ngầm” có sức ảnh hưởng không nhỏ. Nó chi phối nhiều hoạt động trong xã hội, từ hoạt động kinh tế cho đến công tác cán bộ như các vụ việc bổ nhiệm cán bộ tại một số cơ quan và địa phương gần đây… Cũng nhờ những lợi ích mà nhiều doanh nghiệp, dù không có năng lực và kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh doanh, vẫn thắng thầu ở các dự án kinh tế lớn. Điển hình là các dự án BOT, BT giao thông mà báo chí đã phản ánh gần đây. Có nhiều câu hỏi đặt ra, làm thế nào để một doanh nghiệp A hoặc Công ty B có thể trúng thầu dự án A, N, Z. Họ đã sử dụng những sách nhiệm màu nào để hợp pháp hóa và đáp ứng các tiêu chí tối thiểu yêu cầu của các dự án. Nhiều công ty có năng lực và kinh nghiệm có thể lại chỉ là nhà thầu phụ, thầu lại hoặc làm thuê… Chỉ có những người trong cuộc mới hiểu câu trả lời?
Có bao nhiêu doanh nghiệp “sân sau” đã thắng thầu ở các dự án kinh tế, gói thầu…? Chúng ta có bằng chứng nào để nói rằng các doanh nghiệp đó là “sân sau” hay có “mối quan hệ” với những người có chức vụ, quyền lực? Thật khó để tìm được câu trả lời đáng tin cậy, và càng khó khi phải đưa ra bằng chứng để chứng minh mối quan hệ của các quan chức đã tác động như thế nào để có được lợi thế. Hoạt động kinh tế của người thân, người quen của các quan chức có liên quan đến họ là điều bình thường, trừ khi vi phạm pháp luật về chống tham nhũng.
Cần loại bỏ cán bộ tha hóa và chống lưng cho doanh nghiệp
Thời gian qua, nhiều vụ án kinh tế đã được phát hiện và xử lý. Bóng dáng của các quan chức xuất hiện trong nhiều vụ án kinh tế ngày càng nhiều. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, những vụ án được làm rõ gần đây chỉ là một phần nhỏ trong số những vụ án tiềm ẩn. Có lẽ còn rất nhiều vụ án chưa được tiết lộ do tính phức tạp của một số vụ việc, vụ án có yếu tố từ các “sân sau”! Dư luận cũng cho rằng, sẽ có nhiều “doanh nghiệp ma” sống nhờ “sân sau” sẽ bị dần dần biến mất. Và hậu quả của những sự lợi dụng này chính là những vụ án kinh tế. Trong một cuộc khảo sát, Thanh tra Chính phủ đã tiết lộ rằng có đến 40% doanh nghiệp thừa nhận đã sử dụng mối quan hệ với cán bộ có chức vụ, quyền lực để đạt được điều kiện thuận lợi hơn trong việc tiếp cận các dự án. Nhiều doanh nghiệp cảm thấy chi phí để xây dựng mối quan hệ với quan chức là rất tốn kém, nhưng nếu không có mối quan hệ hoặc không có sự chống lưng của quan chức, họ sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dự án kinh tế, gói thầu…
Có thể thấy, ngoài thể chế, cơ chế và chính sách kinh tế, có nhiều rào cản gây cản trở sự phát triển môi trường kinh doanh lành mạnh. Một rào cản khác được xây dựng bởi những cán bộ tha hóa, biến chất, những người có chức vụ, quyền lực và có ảnh hưởng trực tiếp đến các dự án kinh tế.
Một môi trường kinh doanh lành mạnh đòi hỏi các doanh nghiệp phải được cạnh tranh công bằng, không phụ thuộc vào các mối quan hệ hay sự chống lưng để có lợi thế. Tuyến lùi nếu các doanh nghiệp vẫn bị chi phối bởi tư duy lợi ích cá nhân của một bộ phận cán bộ có chức vụ, quyền lực.
Cần phải xử lý và đẩy lùi những cán bộ tha hóa, biến chất đang ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế. Đồng thời, cần phải xử lý nghiêm các quan chức, bất kể có đang giữ chức vụ hay đã nghỉ hưu, nếu có hành vi can thiệp trực tiếp hoặc gián tiếp vào các dự án kinh tế, gói thầu…
Cộng đồng doanh nghiệp đã nhận thức được quyết tâm của Đảng, Nhà nước trong việc phòng chống tham nhũng và nỗ lực của Chính phủ để tạo ra quốc gia khởi nghiệp. Để xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi trường đầu tư và kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển và trở thành động lực cho nền kinh tế, nhiều rào cản về cơ chế và chính sách kinh tế đã được tháo gỡ, nhiều biện pháp cải cách thủ tục hành chính đã được Chính phủ thiết lập. Tuy nhiên, để loại bỏ những rào cản vô hình như “sân sau” và “luật ngầm” như đã đề cập ở trên, cần có sự chuyển động mạnh mẽ và đột phá hơn nữa từ cả bộ máy, đặc biệt là những người đứng đầu các cơ quan và tổ chức có ảnh hưởng trực tiếp đến các dự án kinh tế và đầu tư công.
