Bệnh tim thấp là một tình trạng viêm toàn thân mạn tính, đây là nguyên nhân phổ biến dẫn đến các bệnh van tim. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh tim thấp có thể gây suy tim mạn tính và nguy hiểm đến tính mạng.
Bệnh tim thấp là gì?
Tim thấp hay còn được gọi là bệnh tim do thấp là một bệnh viêm cấp tính có tính chất toàn thân (liên quan đến miễn dịch) chỉ xảy ra sau một hoặc nhiều đợt viêm họng do liên cầu bêta tan huyết nhóm A theo phân loại của Lancefield. Bệnh biểu hiện qua một tập hợp các triệu chứng bao gồm viêm khớp, viêm tim, chorea, hạt dưới da, và ban đỏ vòng. (1)
Bệnh tim thấp vẫn là nguyên nhân chính gây bệnh tim mạch ở các nước đang phát triển, mặc dù tỷ lệ mắc bệnh đã giảm mạnh ở các nước công nghiệp trong thế kỷ trước.
Tim thấp gây tăng gánh nặng tử vong sớm trên toàn thế giới. Các biến chứng của bệnh này thường là kết quả của viêm nội tâm mạc nhiễm trùng, rối loạn nhịp tim, suy tim và đột quỵ.
Hiện nay, bệnh tim thấp đang là vấn đề quan trọng ở trẻ em và thanh niên sống ở các nước đang phát triển (nơi có 80% dân số thế giới sinh sống); đồng thời chiếm khoảng 15% tổng số bệnh nhân suy tim (HF) ở các nước có bệnh lây truyền.
Một nghiên cứu về tình trạng mắc bệnh ước tính rằng vào năm 2015, trên toàn cầu có 33,4 triệu trường hợp mắc bệnh tim thấp và 319.400 trường hợp tử vong do bệnh này. Tỷ lệ tử vong toàn cầu do tim thấp đã giảm gần 50% từ năm 1990 đến năm 2015, nhưng tỷ lệ mắc bệnh vẫn khác nhau trong các quốc gia, đặc biệt cao ở Châu Đại Dương, châu Phi cận Sahara và Nam Á. Tỷ lệ mắc bệnh theo độ tuổi ước tính vào năm 2015 là 3,4/100.000 dân ở các quốc gia không có dịch bệnh và 444/100.000 dân ở các quốc gia có dịch bệnh.
Bệnh thấp tim chủ yếu ảnh hưởng đến những người sống trong điều kiện khó khăn, không tiếp cận đủ dịch vụ chăm sóc sức khỏe và tiếp xúc với vi khuẩn liên cầu nhóm A không được kiểm soát. Bệnh tim thấp thường phát triển từ 2-4 tuần sau khi mắc viêm đường hô hấp trên.
Nguyên nhân gây bệnh tim thấp
Nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa được rõ ràng, tuy nhiên các nghiên cứu đã chứng minh rằng nhiễm khuẩn streptococcus trong họng và đường hô hấp trên đóng vai trò quan trọng trong việc gây bệnh. Sau khi qua giai đoạn viêm họng, bệnh tim thấp sẽ phát triển trong vòng 2 tuần, đủ thời gian cho cơ thể tạo kháng thể chống lại nhiễm khuẩn.
Trong bệnh tim thấp, vi khuẩn liên cầu beta tan huyết nhóm A không gây tổn thương trực tiếp cho các cơ quan. Các nhà khoa học đã đồng ý rằng cơ chế gây bệnh là sự tương đồng ngẫu nhiên giữa protein của vi khuẩn và một số cấu trúc trong cơ thể như van tim, khớp, hệ thần kinh… Khi bị nhiễm vi khuẩn liên cầu, cơ thể sẽ tự sản xuất kháng thể để chống lại vi khuẩn và từ đó gây ra các triệu chứng bệnh.
Các triệu chứng thường gặp của bệnh tim thấp
Thông thường, các đặc điểm lâm sàng của tim thấp khớp cấp xuất hiện từ 2-3 tuần sau khi mắc viêm họng do liên cầu khuẩn. Các triệu chứng phổ biến nhất của bệnh tim thấp gồm:
- Viêm khớp: Đây là tình trạng thường gặp ở hầu hết các bệnh nhân. Người bệnh sẽ gặp đau và sưng ở các khớp như gối, khuỷu tay, cổ tay, cổ chân. Các khớp bị viêm thường sưng, nóng, và đau khi di chuyển, gây khó khăn trong việc vận động. Một số trường hợp có thể dẫn đến việc tràn dịch khớp mà không hình thành mủ. Các khớp bị viêm thường không đối xứng và có thể chuyển từ khớp này sang khớp khác. Thời gian viêm của mỗi khớp thường kéo dài từ vài ngày đến không quá 7 ngày, hiếm khi kéo dài quá 4 tuần và thường tự giảm hoặc khỏi nhanh chóng khi sử dụng thuốc chống viêm, không gây di chứng.
- Viêm tim: Chiếm 40-91% triệu chứng và được xác định thông qua siêu âm tim. Triệu chứng phụ thuộc vào việc cá nhân có ảnh hưởng đến màng ngoài tim, cơ tim hay van tim hay không.
- Viêm cơ tim tiến triển: Người bệnh có thể có triệu chứng suy tim, mệt mỏi, khó thở, tim đập mạnh, có thể phát hiện âm thanh nút trường hoặc tâm trường mới xuất hiện, có những thay đổi về ECG như bất thường nhịp hoặc nhịp sau thất độ II, III; có thể cần phải tạm thời gắn máy tạo nhịp nếu người bệnh có triệu chứng.
- Viêm màng ngoài tim: Người bệnh có đau ngực và khám phá tiếng cọ của màng ngoài tim.
- Tổn thương van tim: Siêu âm tim giúp phát hiện tổn thương van nhạy và đặc hiệu hơn so với việc nghe tim. Siêu âm tim được thực hiện trong các trường hợp nghi ngờ hoặc đã được chẩn đoán tim thấp khớp cấp.
- Múa vờn: Xuất hiện sau viêm khớp và viêm tim, thường xuất hiện sau 6-8 tuần sau khi nhiễm liên cầu khuẩn. Múa vờn có thể kéo dài từ 1 tuần đến 2 năm, nhưng thường kéo dài từ 8-15 tuần. Người bệnh có các biểu hiện về vận động không tự chủ xảy ra một cách vô thức.
- Sang thương dưới da: Người bệnh có các vết ban hồng hình vòng trên da, đặc biệt xung quanh khớp hoặc có các vết ban nổi dưới da, cứng và có đường kính từ 0,5-2cm. Các vết ban thường di động dưới da và có liên kết với xương cạnh cột sống, vai, tồn tại vài ngày đến vài tuần trước khi biến mất, hiếm khi kéo dài hơn 1 tháng. Số lượng vết ban có thể liên quan đến mức độ nghiêm trọng của viêm cơ tim thấp khớp.
- Các triệu chứng khác: Sốt trong giai đoạn viêm cấp, nhiệt độ từ 38-40 độ C. Ở những nơi có dịch bệnh, sốt thấp khớp được nghi ngờ ở 90% bệnh nhân có biểu hiện sốt. Sốt giảm sau một tuần và hiếm khi kéo dài hơn 4 tuần.
Phương pháp chẩn đoán
Theo tiêu chuẩn của Jone, bệnh tim thấp có thể được chẩn đoán dựa trên các đặc điểm sau: (3)
Các tiêu chuẩn chính
- Viêm khớp;
- Viêm tim;
- Cục Meynet dưới da;
- Hồng ban: những vết ban hồng ban cho thấy có sự biến đổi tổ chức dưới da;
- Múa vờn: do rối loạn thần kinh gây ra vận động không tự chủ do tổn thương não.
- Sang thương hồng ban dưới da
- Sang thương nốt dưới da
Các tiêu chuẩn phụ
- Sốt;
- ECG ghi lại hoạt động của tim và cho thấy tình trạng viêm hay chức năng tim kém;
- Tiền sử mắc viêm khớp do liên cầu khuẩn;
- Tốc độ lắng máu tăng cao;
- Số lượng bạch cầu tăng;
- Protein C-reactive dương tính;
- Siêu âm tim phát hiện bất thường về tim.
Bệnh tim thấp có nguy hiểm không?
Bệnh tim thấp có thể gây ra các biến chứng như:
- Suy tim cấp hoặc rối loạn nhịp: Trong giai đoạn bệnh cấp tính, người bệnh có thể bị ảnh hưởng bởi viêm cơ tim.
- Viêm khớp: Bệnh nhân thường bị đau ở nhiều khớp và có thể kèm theo sưng, nóng và đỏ. Dạng viêm khớp này thường không gây ra di chứng nguy hiểm, nhưng gây đau và giảm chất lượng cuộc sống.
- Tổn thương thần kinh: Tổn thương hệ thống thần kinh ngoại vi gây ra các triệu chứng múa giật, múa vờn là những ảnh hưởng đến não. Tuy nhiên, hầu hết tổn thương trên não có khả năng phục hồi và không gây ra di chứng.
- Tổn thương trên van hai lá và van động mạch chủ có thể gây hở hoặc hẹp van: Tổn thương hở chủ yếu trong tim thấp khớp là hiếm gặp. Hở van ba lá thường kết hợp với cơ năng và bệnh lý van hai lá.
Phòng ngừa bệnh tim thấp
Cho đến nay, bệnh tim thấp vẫn là một bệnh phổ biến và gây khó khăn cho bệnh nhân. Để phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh, mọi người cần chú ý giữ ấm cơ thể, chăm sóc răng miệng hàng ngày để tránh các bệnh về răng và viêm họng. Ngoài ra, việc phát hiện sớm các tổn thương gây ra bởi bệnh là rất quan trọng để thực hiện điều trị dài hạn bằng kháng sinh. Điều trị sớm sẽ giảm thiểu tối đa biến chứng của bệnh. (4)
Đối với những người được chẩn đoán mắc bệnh tim mạch, việc theo dõi và kiểm tra định kỳ hàng năm là cần thiết. Siêu âm tim là một phương pháp đánh giá tổn thương và lập kế hoạch can thiệp nếu cần thiết. Người dân nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa tim mạch để được kiểm tra và điều trị kịp thời.
BS.CKII Nguyễn Thị Ngọc khuyến cáo, mặc dù bệnh tim thấp rất nguy hiểm, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng cách thực hiện lối sống lành mạnh và sinh hoạt điều độ như:
- Giữ môi trường sống sạch sẽ, vệ sinh vùng nhà ở và môi trường sống xung quanh;
- Chú trọng vệ sinh cá nhân và vùng họng sạch sẽ;
- Giữ ấm vùng cổ, ngực, họng trong mùa đông;
- Ăn uống đủ chất để nâng cao sức đề kháng. Nếu bạn bị viêm họng, viêm amidan hoặc viêm xoang, cần đến cơ sở y tế để điều trị. Trẻ em từ 5-15 tuổi có triệu chứng viêm họng kèm đau mỏi, sưng khớp, tức ngực, hồi hộp và khó thở, đau vùng tim kèm theo các triệu chứng bất thường về thần kinh vận động cần đến các cơ sở y tế chuyên khoa tim mạch để kiểm tra và điều trị kịp thời;
- Tuân thủ chế độ tiêm phòng tái phát tim thấp theo chỉ dẫn của bác sĩ. Điều này rất quan trọng vì nếu không tiêm phòng, bệnh dễ tái phát nhiều lần và để lại di chứng ngày càng nặng nề, gây nguy hiểm đến tính mạng. Hiện nay, chưa có vắc-xin chống liên cầu khuẩn tan huyết nhóm A. Do đó, việc chẩn đoán và điều trị kịp thời các bệnh nhiễm liên cầu khuẩn vẫn là phương pháp hiệu quả nhất để phòng tránh bệnh tim thấp. Gia đình nên đưa trẻ tái khám định kỳ sau mỗi 4 tuần, 3 tháng hoặc 6 tháng tùy theo hướng dẫn của bác sĩ. Không nên bỏ lỡ các cuộc tái khám vì bệnh có thể tái phát và tiến triển nghiêm trọng hơn.
Bệnh nhân nghi ngờ hoặc đã được chẩn đoán tim thấp khớp cấp hoặc có triệu chứng tiếng thổi mới cần phải thực hiện siêu âm tim để xác định xem có tổn thương van hay không. Chẩn đoán viêm tim do tim thấp khớp được xác nhận bằng siêu âm Doppler tim chỉ ra sự tổn thương của van hai lá và/hoặc van động mạch chủ.
Bệnh tim thấp nên được nghi ngờ ở những bệnh nhân có tiền sử viêm khớp do liên cầu khuẩn và/hoặc có triệu chứng tiếng thổi tim. Chẩn đoán cần được kết hợp với siêu âm tim. Siêu âm tim là phương pháp nhạy và đặc hiệu trong chẩn đoán tim thấp và nên được thực hiện đối với những người có các triệu chứng kể trên.
Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh qui tụ đội ngũ chuyên gia hàng đầu, bác sĩ giàu kinh nghiệm cùng trang thiết bị hiện đại, mang đến dịch vụ khám tầm soát, chẩn đoán và điều trị hiệu quả các bệnh lý tim mạch cho mọi đối tượng, từ phụ nữ mang thai, trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ đến người lớn, người cao tuổi…
Hãy liên hệ ngay để được tư vấn và đặt lịch khám với các chuyên gia tim mạch hàng đầu:
Hiện nay, bệnh tim thấp là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tim ở trẻ em và thanh niên dưới 40 tuổi sống ở các nước đang phát triển. Vì vậy, để tránh những tổn thương gây ra bởi bệnh, nếu có bất kỳ triệu chứng nào như trên, người bệnh cần đến ngay các cơ sở y tế để thăm khám và điều trị kịp thời.
Article edited by: Dnulib
