Tác dụng phụ của thuốc và nhóm nguyên nhân cơ bản
Khi sử dụng thuốc, ngoài tác dụng chính, chúng ta còn phải đối mặt với tác dụng phụ không mong muốn gây ra bởi thuốc. Thuốc là các chất được sử dụng để phòng, chẩn đoán, hoặc chữa bệnh, hoặc thay đổi chức năng sinh lý của cơ thể. Mỗi loại thuốc khi vào cơ thể có thể gây ra nhiều tác dụng, nhưng chỉ có một trong số đó là tác dụng chính, tác dụng có lợi. Các tác dụng khác thường được gọi là tác dụng không mong muốn, tác dụng phụ hoặc phản ứng có hại do thuốc gây ra.
Các loại tác dụng có hại của thuốc
Theo truyền thống, chúng ta chia tác dụng phụ thành hai loại: Tác dụng dạng A và Tác dụng dạng B.
Tác dụng dạng A bao gồm các tác dụng độc nguyên phát hoặc mở rộng của thuốc, tác dụng không mong muốn liên quan đến đặc tính của thuốc. Những tác dụng này thường phụ thuộc vào liều dùng và có thể được dự đoán trước.
Tác dụng dạng B bao gồm các phản ứng dị ứng, phản ứng đặc ứng và hiện tượng phụ thuộc thuốc. Những phản ứng này không thể được dự đoán và không liên quan đến tác dụng đã biết của thuốc. Khi gặp phản ứng dạng này, chúng ta thường phải ngừng sử dụng thuốc ngay lập tức.
Nguyên nhân gây ra tác dụng phụ của thuốc
Các nguyên nhân gây ra tác dụng phụ của thuốc liên quan đến ba nhóm chính:
-
Nhóm nguyên nhân liên quan đến bào chế: Bao gồm hàm lượng thuốc, tốc độ giải phóng hoạt chất, phân hủy các thành phần dược chất và tác dụng của các tá dược có trong thuốc.
-
Nhóm nguyên nhân dược động học: Liên quan đến khả năng hấp thu, phân bố, chuyển hóa, và thải trừ thuốc trong cơ thể. Những yếu tố này có thể là tính chất hóa học và vật lý của thuốc, thức ăn, nhu động của đường tiêu hóa, bệnh lý đường tiêu hóa, khả năng chuyển hóa thuốc ở gan, và khả năng gắn thuốc vào protein huyết tương.
-
Nhóm nguyên nhân dược lực học: Liên quan đến tính nhạy cảm của cơ quan đích với thuốc. Bên cạnh đó, phản ứng dị ứng và yếu tố di truyền cũng có thể gây ra tác dụng phụ.
Các yếu tố liên quan đến sự phát sinh tác dụng phụ
Tác dụng phụ của thuốc có liên quan đến các yếu tố sau:
-
Các yếu tố thuộc về bệnh nhân: Trẻ sơ sinh và người cao tuổi có nguy cơ cao. Một số tác dụng phụ thường gặp ở phụ nữ hơn nam giới. Ngoài ra, các bệnh lý khác, tiền sử dị ứng hoặc phản ứng với thuốc, và thiếu enzym chuyển hóa cũng có thể tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ.
-
Các yếu tố liên quan đến thuốc: Gồm đặc tính lý hóa và dược động học của thuốc, công thức bào chế, thành phần tá dược, liều dùng, đường dùng và thời gian dùng.
-
Điều trị nhiều thuốc trong một phác đồ điều trị: Tác dụng phụ có xu hướng tăng theo cấp số nhân với số lượng thuốc được sử dụng. Tương tác giữa các loại thuốc cũng có thể làm tăng tác dụng phụ.
Các biện pháp hạn chế tác dụng phụ
Để giảm tác dụng phụ của thuốc, chúng ta có thể áp dụng các biện pháp sau:
-
Hạn chế số lượng thuốc dùng, chỉ kê đơn những thuốc thực sự cần thiết.
-
Nắm vững thông tin về thuốc đang dùng cho bệnh nhân, xem xét có tương tác thuốc hay không.
-
Nắm vững thông tin về bệnh nhân, đặc biệt là nhóm bệnh nhân có nguy cơ cao như trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai, phụ nữ cho con bú, bệnh lý gan thận, và tiền sử dị ứng.
-
Cung cấp hướng dẫn rõ ràng cho bệnh nhân về bệnh tật và cách sử dụng thuốc đúng cách, cách nhận biết các triệu chứng tác dụng phụ.
-
Theo dõi bệnh nhân, phát hiện sớm các biểu hiện của phản ứng bất lợi do thuốc và có những xử trí kịp thời.
-
Chia sẻ thông tin về các trường hợp gặp tác dụng phụ trong quá trình điều trị để cung cấp thông tin quan trọng cho các chuyên gia y tế.
Kết luận
Khi sử dụng thuốc, chúng ta cần cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ của thuốc, để lựa chọn thuốc phù hợp với đặc điểm bệnh nhân và tình trạng bệnh tật. Tuyệt đối không nên tự ý sử dụng thuốc mà chỉ sử dụng khi có ý kiến của bác sĩ.
Nguồn: Sức Khỏe Đời Sống Theo ThS. Nguyễn Bạch Đằng/Báo Sức Khỏe Đời Sống
Được chỉnh sửa bởi: dnulib.edu.vn
