Mở đầu
Mỗi sáng, khi tỉnh dậy, chúng ta có thể tự hỏi:
- Chúng ta nên làm gì trong tuổi trẻ và khỏe mạnh của mình?
- Chúng ta có thời gian để trò chuyện với gia đình ở bữa ăn, hay chỉ cắm mắt vào TV?
- Chúng ta nên học tập khi đến trường, hay làm chuyện phiếm với bạn bè?
Trước khi nghĩ về những vấn đề này, hãy để tôi giới thiệu cho bạn một từ tiếng Anh.
Mặc định sở hữu
Khi tôi còn nhỏ, tôi từng hỏi anh trai: “Anh ơi, từ ‘take something for granted’ dịch sang tiếng Việt là gì vậy?” Ông anh, một người thích đọc sách tiếng Anh, đã hiểu rõ ý nghĩa của từ đó, nhưng mãi mãi vẫn tìm kiếm một khái niệm ngắn gọn tương đương trong tiếng Việt để giải thích cho tôi. Đã 7 năm trôi qua, tôi vẫn không biết cách dịch từ đó ra tiếng Việt như thế nào.
Nếu dùng nhiều từ, từ đó nói về việc chúng ta sở hữu một thứ gì đó và mặc nhiên rằng thứ đó thuộc về chúng ta. Thường thì, khi chúng ta mặc định mình có một thứ gì đó, chúng ta sẽ ít quan tâm và trân trọng thứ đó. Để gọn gàng hơn, tôi sẽ tạm dịch từ này là “mặc định sở hữu”.
Ví dụ, chúng ta mặc định là mình sở hữu tình yêu của bố mẹ. Chúng ta thường nghĩ rằng việc bố mẹ chăm sóc chúng ta là điều bình thường, vì đó là trách nhiệm của bố mẹ. Khi khỏe mạnh, chúng ta mặc định là mình sở hữu sức khỏe – vì chúng ta nghĩ rằng mọi người đều khỏe mạnh như vậy. Nếu chúng ta được sinh ra trong một gia đình giàu có và đủ ấm no, chúng ta mặc định có quyền đi học, quyền xem TV trong thời gian rảnh rỗi…
Suy nghĩ về mặc định sở hữu
Tuy nhiên, sống trong tư duy mặc định mọi thứ là của mình là cực kỳ nguy hiểm. Vì chúng ta thực sự không biết khi nào chúng ta sẽ mất đi những thứ được mặc định đó.
Cuối tuần trước, chúng ta đã mất Trần Lập. Vài ngày trước đó, tôi vừa nghe câu chuyện của một người bạn phải đối mặt với một căn bệnh nghiêm trọng. Tôi cũng đã nghe những câu chuyện về những người khác bị mất đi thị lực, hoặc bị ly hôn bố mẹ, hoặc phải bỏ cuộc sống mơ ước của mình vì hoàn cảnh gia đình khó khăn.
Những câu chuyện này, về sự hữu hạn và bất công của cuộc sống, không thể được giải thích bằng lý thuyết nào. Chúng ta không thể giải thích tại sao Trần Lập, người sống hết mình, lại phải ra đi, trong khi nhiều người trẻ khác đang phí hoài thời gian. Tại sao người bạn của tôi, người vui vẻ và tốt bụng với mọi người, lại phải chịu đựng sự tan vỡ trong gia đình? Lý do tại sao chúng ta gọi những thứ này là bất công, là vì không có lý do nào có thể giải thích hết những điều bất công trên thế giới.
Không chỉ những điều cơ bản
Không chỉ những điều cơ bản và quan trọng như sức khỏe và tình cảm gia đình, chúng ta thường không trân trọng những giá trị quan trọng khác trong cuộc sống, và điều này xảy ra ở nhiều mức độ.
Sáng nay, khi tôi vừa ra khỏi khoa, giáo sư Elhanan Helpman, một trong những người đã đưa ra lý thuyết thương mại mới, đến để thăm. Khi nhận ra rằng tôi không có ô che mưa, ông ấy đã dùng cái ô nhỏ của mình để che cho cả hai khi chúng tôi đi và nói chuyện. Chúng tôi đã trò chuyện với nhau trong 10 phút về kế hoạch nghiên cứu của tôi trong mùa hè, và ông ấy đã đưa ra ý kiến. Sau khi ông ấy kết thúc cuộc trò chuyện và đi xuống ga tàu điện ngầm, tôi mới nhận ra rằng tôi đã không trò chuyện với ông từ lâu.
Ở Princeton cũng vậy. Lý do tôi chọn đến Princeton là khi ghé thăm trường, tôi tình cờ đi qua phòng hòa nhạc của trường khi có một buổi biểu diễn của dàn nhạc giao hưởng. Tôi đứng ngoài nghe rất chăm chú và nghĩ trong đầu: “Nếu tôi đến đây, tôi có thể nghe những buổi hòa nhạc này thường xuyên.” Nhưng khi tôi đã nhập học, tôi chỉ đi nghe một buổi hòa nhạc mỗi năm.
Cũng vậy ở Việt Nam và khi tôi học tại UWC, tôi hiếm khi có cơ hội nghe diễn giả nổi tiếng. Nhưng khi tôi đến Princeton, tôi rất may mắn được sống trong một môi trường nhiều giới trí thức và được đón tiếp bởi nhiều nguyên thủ quốc gia. Tuy nhiên, ở năm thứ hai ở Princeton, tôi đã cảm thấy chán ngấy và không còn hứng thú tham gia các buổi nói chuyện của các tổng thống hay diễn giả nổi tiếng nữa.
Đó chính là nguy hiểm của việc mặc định sở hữu. Khi nhận ra rằng mình có tất cả những điều đó, và có thể tiếp cận tất cả quyền lợi đó bất cứ lúc nào, chúng ta thường không trân trọng và tận dụng những quyền lợi mình sở hữu.
Sống làm sao cho tốt
Gần đây, tôi nhận ra rằng việc sống tốt và việc mặc định sở hữu là hai điều liên quan chặt chẽ với nhau. Trở lại câu hỏi đầu bài, nếu bạn chưa từng nghĩ về những điều đó, hãy nhớ rằng có những người khác đang ước ao có sức khỏe như một người bình thường, ước ao có một gia đình như một người bình thường và ước ao được đi học như một người bình thường.
Cuộc sống của mỗi người là duy nhất, và tôi tin rằng bạn không cần so sánh với ai hoặc suy nghĩ rằng bạn sống cho ai. Tuy nhiên, tôi tin rằng chỉ khi chúng ta thực sự trân trọng những điều chúng ta đang có, chúng ta mới có thể sống mạnh mẽ hơn, tận dụng tốt hơn những điều xung quanh và duy trì nhiều mối quan hệ hơn.
Châu T. Vũ
Cambridge, 23/3/2016
Bài viết được chỉnh sửa bởi Dnulib
