Bệnh sán lá gan là một vấn đề phổ biến trên toàn thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 19 triệu người ở châu Á, bao gồm Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam bị nhiễm sán lá gan.
Sán lá gan là gì?
Sán lá gan là một loại ký sinh trùng phổ biến ở người. Ở miền Bắc Việt Nam, thường có sán lá gan lớn, trong khi ở miền Nam, thường gặp sán lá gan nhỏ. Người bị nhiễm sán lá gan thường có các triệu chứng như đau vùng gan, rối loạn tiêu hóa, khó tiêu, vàng da, xơ gan… Bệnh này dễ bị nhầm lẫn với viêm gan siêu vi, áp xe gan do các loại ký sinh trùng khác hoặc do vi khuẩn, ung thư gan, hay cơn đau dạ dày.
Cấu trúc của sán lá gan
Sán lá gan có hình dạng giống lá, thân dẹp, không phân thành các đoạn, với kích thước từ vài mm đến vài cm. Sán có đĩa hút bụng và đĩa hút miệng. Đĩa hút bụng giúp sán bám vào cơ quan chủ một cách dễ dàng, trong khi đĩa hút miệng giúp tiêu hóa thuận tiện.
Ngoài miệng, sán còn có hầu, thực quản và manh tràng. Cơ quan sinh dục bao gồm cơ quan sinh dục đực và cơ quan sinh dục cái. Cơ quan sinh dục đực có 2 tinh hoàn phân nhánh hoặc chia thành nhiều thùy. Cơ quan sinh dục cái bao gồm buồng trứng nhỏ chia nhiều thùy hoặc phân nhánh, ống dẫn trứng thông với noãn phòng, đổ ra lỗ sinh dục cái. Tuyến sinh noãn hoàng ở 2 bên thân sán. Noãn phòng là nơi trứng hình thành. Tử cung khúc khuỷu là nơi chứa trứng.
Phân loại sán lá gan
Bệnh sán lá gan bao gồm sán lá gan nhỏ (Clonorchis sinensis) và sán lá gan lớn (Fasciola hepatica hoặc Fasciola gigantica). Sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn có hình dạng giống lá, nhưng có kích thước khác nhau. Sán lá gan lớn lớn hơn rất nhiều so với sán lá gan nhỏ.
Vòng đời của sán lá gan
Sán lá gan phải ký sinh trong cơ thể người hoặc động vật để phát triển. Trứng sán được phân ra ngoài qua phân, và khi gặp nước, trứng phát triển thành ấu trùng có lông tơ. Ấu trùng chui qua nắp tìm ốc thích hợp để chui vào, và phát triển qua các giai đoạn bào tử nang. Mỗi giai đoạn phát triển, số lượng ấu trùng tăng lên gấp bội. Ấu trùng rời ốc và bơi tìm ký chủ trung gian thích hợp để bám. Khi ký chủ trung gian thứ hai bị ăn bởi người hoặc động vật, ấu trùng đi vào ruột, di chuyển đến cơ quan thích hợp và phát triển thành sán trưởng thành trong vài tháng.
Sán lá gan ký sinh ở đâu để phát triển?
Sán lá gan (bao gồm cả sán lá gan lớn và sán lá gan nhỏ) sống trong cơ thể người và động vật để phát triển chu kỳ của mình. Với sán lá gan nhỏ, sán ký sinh chủ yếu trong người và một số động vật như chó, mèo, hổ, báo, cáo, chồn, rái cá, chuột… Trứng sán được bài xuất ra ngoài qua phân, và khi gặp nước ngọt, trứng bị ốc nước ngọt nuốt. Trong cơ thể ốc, ấu trùng lông tơ phát triển và sau đó chui ra và bơi tìm các loài cá thích hợp. Khi xâm nhập vào cơ thể cá, ấu trùng rụng đuôi và trở thành hậu ấu trùng trong da hoặc thịt cá.
Với sán lá gan lớn, sán trưởng thành sống trong ống mật của các động vật ăn cỏ như trâu, bò, và đẻ trứng trong mật. Trứng được phân ra ngoài qua mật và phân, và lưu trữ trong môi trường nước. Ấu trùng lông tơ rời khỏi trứng, bơi và chui vào ốc sống dưới nước. Trong cơ thể ốc, ấu trùng phát triển qua các giai đoạn bào tử nang, sau đó trở thành hậu ấu trùng. Khi động vật ăn cỏ hoặc người ăn phải những loại rau này, ấu trùng mất vỏ và trở thành sán non. Sán non chui qua ruột, qua gan và sống trong ống mật trong khoảng 1 năm. Trong một số trường hợp, sán non có thể đi vào phổi, mắt, hoặc mô dưới da.
Triệu chứng và điều trị sán lá gan
Triệu chứng của bệnh sán lá gan có thể bao gồm mệt mỏi, đau vùng hạ sườn phải, và tiêu chảy. Khi có những triệu chứng này, nên đi gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Điều trị bệnh sán lá gan đòi hỏi sự can thiệp của các chuyên gia và phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Với những trường hợp nhẹ, người bệnh thường được điều trị bằng thuốc phù hợp. Tuy nhiên, trong các trường hợp nặng, khi có các ổ áp xe ở gan, cần phải nhập viện và điều trị bằng thuốc diệt sán lá gan cùng với các biện pháp khác như dùng kháng sinh hoặc chọc dẫn lưu ổ mủ ra ngoài.
Để phòng ngừa sán lá gan, quan trọng nhất là tuân thủ việc ăn chín – uống sôi. Tránh ăn gỏi cá sống, không phóng uế bừa bãi, quản lý tốt phân chuồng của động vật nuôi và thú cưng, phát hiện sớm người mắc bệnh để điều trị và phòng ngừa sớm.
Hiểu rõ hơn về sán lá gan và các căn bệnh liên quan đến nó giúp chúng ta chú ý hơn đến việc ăn chín – uống sôi để hạn chế nguy cơ nhiễm sán và các loại ký sinh trùng nguy hiểm khác.
