Bách Việt và sự hiểu lầm về Lĩnh Nam
Khái niệm “Lĩnh Nam” trong lịch sử hiện nay được hiểu là khu vực phía Nam dãy núi Ngũ Lĩnh. Đây là loạt dãy núi nằm trên ranh giới các tỉnh Hồ Nam, Giang Tây, Quảng Đông và Quảng Tây của Trung Quốc. Ngũ Lĩnh chính là con đường chia cắt giữa hai con sông lớn, Dương Tử và Châu Giang. Một cách sử dụng khác của khái niệm này chỉ vùng đất Nam Việt của nhà Triệu trong cuộc đối đầu với thời Tần Hán. Tuy nhiên, khi xem kỹ các tư liệu cổ, chúng ta sẽ không thấy danh từ “Lĩnh Nam” được sử dụng để chỉ khu vực này, cũng không gặp trong các văn kiện cổ đề cập đến thời Tần Hán. Tác phẩm “Lĩnh Nam chích quái” tập hợp những truyền thuyết Việt từ xa xưa, nhưng không có những câu chuyện về Lưỡng Quảng mà chỉ về khu vực miền Bắc của đất nước Việt Nam hiện tại. Vì vậy, Lĩnh Nam thực sự chỉ là khu vực miền Bắc Việt Nam. Đây là một địa danh xuất hiện ngay trong đoạn đầu tiên của truyền thuyết xây dựng nước của người Việt. Truyện “Họ Hồng Bàng” kể về Đế Minh, cháu ba đời của Viêm Đế Thần Nông. Đế Minh đi tuần về phía Nam, đến núi Ngũ Lĩnh và gặp con gái của Vụ Tiên, sau đó trở về và sinh ra Lộc Tục. Theo “Ngọc phả Hùng Vương” (bản năm Thiên Phúc nguyên niên, thời Lê Đại Hành), thời cổ đại là Giao Chỉ, sau đổi thành động Xích Quỷ, được gọi là nước Xích Quỷ. Kinh Dương Vương đến núi Ngũ Lĩnh từ ngày 15 tháng 2 năm Nhâm Tuất và đặt tên là động Bạch Hổ Vân Nam. Lĩnh Nam là nơi Kinh Dương Vương lên ngôi, còn Đế Minh đã phong Lộc Tục làm vua phương Nam. Bản “Ngọc phả Hùng Vương” thời Hồng Phúc còn cho biết, trong 15 bộ của nước Văn Lang, bộ thứ 14 là “Ngũ Lĩnh sơn Vân Nam”. Do đó, danh từ “Lĩnh Nam” trong huyền sử Việt chính xác phải là Ngũ Lĩnh Vân Nam, chỉ khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay. Vị trí của Ngũ Lĩnh Vân Nam này được mô tả đầy đủ trong “Ngọc phả Hùng Vương” (bản thời Hồng Phúc): Vua [Kinh Dương Vương] lên ngôi trị vì, lên núi tìm mạch đất và nhận thấy khí mạch từ núi Côn Lôn xuất ra, từ đó đi qua núi Ngũ Lĩnh Vân Nam đại quốc, gặp Ải Môn Ngưỡng Đức thủy hồng, như hình chữ Bát. Xuyên núi thấu mạch dẫn tới Cao Bình, Lạng Sơn, Càn Hải chín châu. Các núi cao vút, bỗng nổi lên thành ba ngọn núi Tam Đảo, rồng trắng giáng khí ở châu Thái Nguyên, chợ trời bàn đá Thiên Thị Thạch Bàn, nước chảy khe trên, ngược núi ngược sông, mạch dẫn liên miên… Vùng Ngũ Lĩnh Vân Nam ở gần các dãy núi Cao Bằng, Lạng Sơn, Tam Đảo, Thái Nguyên, tức là khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam hiện nay, chạy dọc theo dãy núi Hoàng Liên Sơn từ Vân Nam tới ngã ba Việt Trì, tức là các tỉnh Phú Thọ, Lào Cai và Tuyên Quang hiện nay. Việc định vị dãy Ngũ Lĩnh trong cổ sử Việt đã khiến cho nguồn gốc của người Việt bị nhiễu loạn. Với cách hiểu này, thời điểm lập quốc của họ Hùng của Đế Minh và Kinh Dương Vương đã trở thành việc hình thành vương quốc Lĩnh Nam mới chỉ diễn ra vào thời Tần Hán, khi nhà Tần dẫn quân đánh phương Nam và Triệu Đà lập nước Nam Việt.
Vị trí Lĩnh Nam trong sử Việt và các quận phía Nam thời Tần
Sự hiểu lầm về Lĩnh Nam trong lịch sử
Xét các tư liệu về thời Tần Hán, không tìm thấy sự đề cập đến Lĩnh Nam như việc gán ghép trên. Khi nói về cuộc tấn công của nhà Tần vào phương Nam, chúng ta thường trích dẫn đoạn trong sách “Hoài Nam tử” phần “Nhân gian huấn” để giải thích. Cuộc tấn công này được mô tả kỹ lưỡng, nhưng không dùng từ Lĩnh Nam để chỉ khu vực đó. Địa danh được nhắc đến ở đây là Tây Âu, với quân trưởng là Dịch Hu Tống. Một đoạn khác về việc Tần đánh phương Nam trong “Sử ký Tư Mã Thiên” và “Tần Thủy Hoàng bản kỷ” cũng không đề cập đến địa danh Lĩnh Nam. Khu vực Tần chiếm ở đây được gọi là đất Lục Lương. Có thể thấy, việc Tần đánh Việt có hai mô tả khác nhau như đã nêu ở trên. “Nam Việt Úy Đà liệt truyện” kể rằng vào thời Tần, khi nhà Tần đã thống nhất thiên hạ và chiếm đất Dương Việt, lập ra các quận Quế Lâm, Nam Hải và Tượng quận, những người bị đi đày được đến đóng ở cùng người Việt trong 13 năm.
Sự hiểu lầm về di dân trong thời Tần Thủy Hoàng
Sự kiện di dân dưới thời Tần Thủy Hoàng trên đất Việt đã làm nảy sinh cuộc khởi nghĩa của Triệu Đà. Triệu Đà là một huyện lệnh nhỏ ở Long Xuyên đã đưa dân phu đi xây dựng ở vùng Ngũ Lĩnh, tức là vùng núi Hoàng Liên Sơn ngày nay. Sau đó, Triệu Đà cùng dân phu bỏ trốn và ẩn náu ở núi Vũ Ninh (Châu Sơn) ở Bắc Ninh, để chống lại nhà Tần. “Hoài Nam tử” kể rằng vì không chịu để quân Tần bắt làm tù binh, người Việt chọn những người tài trí và kiệt xuất làm tướng, tấn công quân Tần vào buổi tối và đạt được chiến thắng lớn, giết quan úy Đồ Thư và làm chết cả chục vạn quân Tần. Quân Tần sau đó đã cử người đến đóng giữ. Thủ lĩnh kháng Tần lúc này chính là Triệu Đà. Sự kiện này diễn ra trước khi Tần Thủy Hoàng lên ngôi, vì vậy Tần đã chiếm được vùng đất Việt từ lúc này, không phải sau nhiều chục năm như sau khi Tần Thủy Hoàng lên ngôi.
