Hoàng Thành Thăng Long: Một Di sản Văn hóa Quý Giá
Hoàng Thành Thăng Long thật sự đặc biệt, vì nơi đây là biểu tượng của hàng ngàn năm lịch sử xây dựng và giữ nước cho dân tộc Việt Nam. Nó đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa quan trọng. Những kiến trúc độc đáo và hàng triệu hiện vật quý giá đã phần nào tái hiện lại hình ảnh lịch sử từ thời Bắc thuộc và nhà Đường (thế kỷ VII đến thế kỷ IX) cho đến các triều đại Lý, Trần, Lê, Mạc và Nguyễn (1010-1945).
1. Vị trí của Hoàng thành Thăng Long
Cùng với khu tham quan Văn Miếu Quốc Tử Giám, Lăng Bác và Chùa Một Cột, Hoàng Thành Thăng Long trở thành một trong những địa điểm tồn tại lâu đời nhất tại Hà Nội, liên quan chặt chẽ đến nhiều triều đại và biến cố lịch sử. Hiện nay, quần thể di tích này nằm ở phường Điện Biên Phủ và Quán Thánh, với tổng diện tích khu vực trung tâm lên tới 18,3 ha. Bạn có thể dễ dàng tìm địa chỉ Hoàng Thành Thăng Long trên bản đồ tại 19C Hoàng Diệu, cửa chính của khu di tích.
2. Giới thiệu tổng quan về di tích
– Lịch sử
Năm 1009, Lý Công Uẩn lên ngôi vua và sáng lập triều đại Lý. Vào mùa thu tháng 7 năm 1010, ông công bố thiên đô chiếu (Chiếu Dời Đô) để dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về Đại La. Ngay sau khi dời đô, Lý Công Uẩn đã nhanh chóng xây dựng Kinh thành Thăng Long, việc hoàn thành diễn ra vào đầu năm 1011. Ban đầu, Kinh thành Thăng Long được xây dựng theo mô hình tam trùng thành quách gồm: vòng ngoài cùng gọi là La thành hay Kinh thành, bao quanh toàn bộ kinh đô và được bao phủ bởi 3 con sông: sông Hồng, sông Tô Lịch và sông Kim Ngưu. Kinh thành là nơi sinh sống của dân cư. Vòng thành thứ hai là Hoàng thành, nơi quyền lực tập trung, là nơi sinh sống và làm việc của quan lại trong triều. Thành nhỏ nhất ở bên trong là Tử Cấm thành, chỉ dành cho vua, hoàng hậu và một số ít cung tần mỹ nữ. Sau khi nhà Trần lên ngôi, họ tiếp quản Kinh thành Thăng Long và tiếp tục tu bổ, xây dựng các công trình mới.
Sau khi nhà Lê sơ thống nhất đất nước, Kinh thành và Hoàng thành Thăng Long tiếp tục được mở rộng. Trong thời gian từ năm 1516 đến 1788, thời kỳ nhà Mạc và Lê Trung Hưng, Kinh thành Thăng Long bị hủy hoại nhiều lần. Đầu năm 1789, vua Quang Trung dời đô về Phú Xuân, Thăng Long chỉ còn là Bắc thành. Thời Nguyễn, những gì còn lại của Hoàng thành Thăng Long đã được các vua Nguyễn chuyển vào Phú Xuân để xây dựng kinh thành mới. Chỉ có Điện Kính Thiên và Hậu Lâu được giữ lại làm hành cung cho các vua Nguyễn mỗi khi cai trị khu vực Bắc thành.
Năm 1805, vua Gia Long phá bỏ tường Kinh thành cũ và xây dựng Thành Hà Nội theo phong cách kiến trúc Vauban của Pháp với quy mô nhỏ hơn rất nhiều. Năm 1831, trong cuộc cải cách hành chính lớn, vua Minh Mạng đổi tên Thăng Long thành tỉnh Hà Nội. Khi Pháp xâm chiếm Đông Dương, Hà Nội được chọn làm thủ đô cho liên bang Đông Dương thuộc Pháp và Thành Hà Nội bị phá bỏ để xây dựng các văn phòng công sở và trại lính cho người Pháp. Từ năm 1954, khi quân đội Việt Nam tiếp quản giải phóng thủ đô, khu vực Thành Hà Nội trở thành trụ sở của Bộ Quốc phòng. Vì thế, giá trị đầu tiên của khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội phản ánh ở việc nó gần như là một “bộ lịch sử sống” suốt hơn 10 thế kỷ của Thăng Long – Hà Nội, từ thành Đại La thời tiền Thăng Long cho đến hiện tại.
– Kiến trúc Hoàng thành Thăng Long
Hoàng Thành Thăng Long là khu di tích được xây dựng từ thế kỷ VII, dưới triều đại Đinh-Tiền Lê. Từ đó đến nay, qua nhiều biến cố lịch sử, Hoàng Thành Thăng Long đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới với nhiều giá trị lịch sử và văn hóa khác nhau. Một số di tích tiêu biểu được khai quật và bảo tồn cho đến ngày nay bao gồm Kỳ Đài, Đoan Môn, Điện Kính Thiên, và khu khảo cổ 18 Hoàng Diệu. Kiến trúc trong Hoàng Cung, Cấm Thành đời Trần có thể tóm lược như sau:
-
Cửa thành: Gồm lối cửa tam quan, cổng (một chính, hai phụ), và gác hai lầu. Cửa rộng và sâu, do đó gác trên rộng rãi, vua quan có thể tổ chức họp mặt và tiệc tùng.
-
Điện: Được xây trên nền cao, phải đi qua nhiều bậc thềm mới lên được điện. Nhiều điện kiến trúc hai tầng, dưới là điện và trên là gác.
Điện đều có hành lang rộng, đảm bảo thoáng mát, trên hành lang có thể tổ chức tiệc.
Từ năm 1397 đến 1400, Hồ Quý Ly dời đô về Thanh Hoá lập thành Tây Đô, nhưng Thăng Long vẫn giữ tên là Đông Đô. Thời thuộc Minh, thành có tên gọi Đông Quan, Thăng Long vẫn là trụ sở của chính quyền đô hộ. Thời Lê sơ (thế kỷ 15) đổi tên thành Đông Kinh, Thăng Long trở lại vị trí quốc đô. Thời Tây Sơn, khi Quang Trung đóng đô ở Phú Xuân – Huế (1788 – 1802) và thời Nguyễn (1802 – 1945) khi Gia Long tiếp tục đóng đô ở Huế, Thăng Long vẫn là đô thị hàng đầu của đất nước. Thời Pháp thuộc, Hà Nội là trụ sở của toàn xứ Đông Dương thuộc Pháp. Sau Cách mạng tháng 8 – 1945, Hà Nội khôi phục vị trí Thủ đô của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, sau này là Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam cho đến nay. Đây là điểm đặc biệt và độc đáo của Thăng Long – Hà Nội, hiếm thấy ở bất kỳ thủ đô nào trên thế giới.
3. Đặc điểm nổi bật của Hoàng thành Thăng Long
– Khu khảo cổ 18 Hoàng Diệu
Khu khảo cổ này bao gồm hai tầng kiến trúc, một phần thuộc thành Đại La từ thời vua Cao Biền của nhà Đường (Trung Quốc) và tầng thứ hai là một phần di tích của cung điện thời nhà Lý, Trần và sau này là đông cung của nhà Lê. Khu di tích này còn giữ lại một phần kiến trúc từ thế kỷ XIX của thành Hà Nội.
– Cột cờ Hà Nội
Cột cờ Hà Nội, hay còn được biết đến với tên Kỳ Đài, được xây dựng từ đầu thế kỷ XIX dưới triều đại nhà Nguyễn. Cột cờ đạt chiều cao tổng cộng 60m, gồm 3 tầng: Tầng 1 cao 3,1m, tầng 2 cao 3,7m và tầng 3 cao 5,1m. Ngoài ra còn có một cột cờ cao tới 18,2m. Cầu thang xoáy trôn ốc và các cửa sổ xung quanh cho phép di chuyển giữa các tầng. Cột cờ Hà Nội là điểm tham quan thú vị và hấp dẫn cho gia đình muốn tìm kiếm niềm vui và kiến thức tại Hà Nội.
– Điện Kính Thiên
Điện Kính Thiên nằm ở trung tâm khu di tích Hoàng Thành Thăng Long với những kiến trúc còn lại như nền đá cũ và các bậc thềm dẫn lên đến cung chính. Điểm nhấn của khu di tích này chính là 4 con rồng đá chầu ở bậc thềm, được điêu khắc từ thế kỷ XV dưới triều đại nhà Lê Thánh Tông, một ví dụ điển hình cho phong cách kiến trúc thời Lê Sơ.
– Nền điện Kính Thiên
Là trung tâm của khu di tích, hạt nhân chính trong tổng thể các di tích của Thành cổ Thăng Long – Hà Nội. Điện Kính Thiên được xây dựng vào năm 1428, được coi là “một trong những tuyệt tác của kiến trúc An Nam”, tuy nhiên, năm 1886, Pháp đã phá hủy nó để xây dựng trụ sở chỉ huy pháo binh. Hiện chỉ còn lại nền điện Kính Thiên và hai bậc thềm rồng đá. Thềm Rồng phía trước được xây dựng vào năm 1467, gồm 9 bậc đá, với 3 lối lên xuống, lối chính dành cho Vua đi, hai bên dành cho quần thần. Đôi rồng ở giữa uốn cong thành 7 khúc, có 5 móng chân. Thềm rồng phía sau được xây vào cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18. Đây là những hiện vật quý giá, tượng trưng cho sức sống mãnh liệt và sự tồn tại của văn hóa dân tộc.
– Hậu Lâu
Hình ảnh Hoàng Thành Thăng Long còn được khắc họa rõ nét hơn trong kiến trúc còn nguyên vẹn của Tĩnh Bắc Lâu (Hậu Lâu) – nơi thờ tự và trấn giữ phong thủy cho hoàng thành. Hậu Lâu còn được biết đến với cái tên Lầu Công chúa hoặc Pagode des Dames (Chùa các bà) do người Pháp đặt. Cuối thế kỷ 19, Hậu Lâu đã bị hư hỏng nặng, sau đó được người Pháp cải tạo và xây dựng lại như hiện nay.
– Cửa Bắc
Cửa Bắc được xây dựng từ thế kỷ XIX dưới triều đại nhà Nguyễn. Đây là nơi để trấn giữ kinh thành. Khi Pháp đô hộ, các nhà cầm quyền Pháp đã phá hủy một phần kiến trúc của toà thành. Hiện nay, Cửa Bắc là nơi để thờ tự hai anh hùng là Tổng đốc Nguyễn Trí Phương và Hoàng Diệu. Xung quanh Cửa Bắc còn có nhiều điểm tham quan và giải trí thú vị khác tại Hà Nội.
– Nhà D67
Nhà D67 là di tích lịch sử gần đây, dấu ấn của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Đây là nơi đã chứng kiến nhiều quyết định quan trọng của Bộ Chính trị, Bộ Quốc phòng và Quân ủy Trung Ương, như chiến dịch Tết Mậu Thân 1968, giải phóng miền Nam và thống nhất đất nước vào năm 1975.
– Đoan Môn
Đoan Môn là cửa cấm dẫn vào Cấm Thành, nơi ở và làm việc của vua và hoàng gia. Đoan Môn được xây dựng từ thời Lý với tên gọi Ngũ Môn Lâu. Tuy nhiên, kiến trúc hiện còn lại là được xây dựng vào thời Lê và sau đó được bảo tồn và tu bổ trong thời kỳ nhà Nguyễn.
Đoan Môn có vị trí vô cùng quan trọng. Giữa Đoan Môn và Điện Kính Thiên là Long Trì, nơi tổ chức các nghi lễ chính trị và tôn giáo thiêng liêng. Đoan Môn vẫn còn khá nguyên vẹn, xây dựng theo hình chữ U, từ Đông sang Tây dài 46,5m, từ Nam lên Bắc đoạn giữa dài 13m, cánh gà hai bên có chiều dài 26,5m, cao 6m. Phần kiến trúc chính có 3 cửa vòm cuốn. Cửa giữa có kích thước lớn, dành riêng cho vua, và hai cửa nhỏ hơn ở hai bên được dùng để vào ra cung cấm của quần thần. Đoan Môn được xếp hạng di tích quốc gia vào năm 1999.
– Tường bao và 8 cổng hành cung thời Nguyễn
Theo Đại Nam nhất thống chí, năm 1805, trong quá trình xây dựng thành Hà Nội theo phong cách kiến trúc Vauban, nhà Nguyễn đã xây dựng tường bao quanh nội điện để đóng vai trò như Hành cung, nơi vua làm việc và nghỉ ngơi mỗi khi Bắc tuần. Hiện nay, còn tồn tại 8 cổng và tường bao gạch vồ xung quanh trung tâm thành Hà Nội thời Nguyễn.
Giá trị lịch sử
Thành cổ Thăng Long – Hà Nội là một di tích lịch sử và khảo cổ tiêu biểu cho lịch sử dân tộc, là trung tâm chính trị của đất Đại Việt từ năm 1010 đến 1802, và sau năm 1945 là của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nay là Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Trong suốt quá trình lịch sử dân tộc, Thăng Long – Hà Nội, đặc biệt là khu thành cổ, luôn là nơi tập trung và phát triển văn hóa Việt Nam, lan tỏa ra khắp nơi trên đất nước. Mặc dù đã trải qua nhiều thay đổi, đặc biệt là cuộc phá thành Hà Nội do thực dân Pháp, nhưng cho đến ngày nay, Thành cổ Thăng Long – Hà Nội vẫn còn giữ lại một số dấu vết quan trọng và đặc biệt, chứa đựng rất nhiều dấu tích quý giá dưới lòng đất có giá trị đặc biệt (được khám phá tại 18 Hoàng Diệu). Điều này đã chứng minh sự phát triển của lịch sử Thủ đô và dân tộc trên mọi phương diện chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa, nghệ thuật…
Dnulib.edu.vn tự hào là một trang web đáng tin cậy và có kinh nghiệm trong việc cung cấp thông tin chính xác và đáng tin cậy. Quý vị có thể tìm hiểu thêm về Hoàng Thành Thăng Long tại trang web Dnulib.
