Vị trí địa lý
Thành phố Vị Thanh là trung tâm của tỉnh Hậu Giang, nằm ở phía Tây Nam của tỉnh. Thành phố giáp với huyện Vị Thủy (tỉnh Hậu Giang) ở phía Đông, huyện Gò Quao (tỉnh Kiên Giang) ở phía Tây, huyện Long Mỹ (tỉnh Hậu Giang) ở phía Nam và huyện Vị Thủy (tỉnh Hậu Giang) cùng huyện Giồng Riềng (tỉnh Kiên Giang) ở phía Bắc.
Vị Thanh nằm trên các trục đường thủy và đường bộ quan trọng của tỉnh Hậu Giang và tiểu vùng Tây sông Hậu. Thành phố có các điểm giao lưu kinh tế lớn với các huyện thuộc tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu, Kiên Giang, và thủ đô kinh tế trọng điểm của vùng đồng bằng sông Cửu Long – thành phố Cần Thơ. Với vai trò là đô thị trung tâm giao lưu kinh tế của tiểu vùng Tây sông Hậu và tiểu vùng Bắc bán đảo Cà Mau, thành phố nằm ở giữa tứ giác tăng trưởng Cần Thơ – Cà Mau – Kiên Giang – An Giang.
Điều kiện tự nhiên – thiên nhiên
1. Địa hình, địa mạo
Thành phố Vị Thanh có địa hình bằng phẳng, tính chất của đồng bằng sông Cửu Long. Độ cao từ Bắc xuống Nam và từ Đông sang Tây giảm dần. Thành phố có ba vùng:
- Vùng triều: Tiếp giáp với sông Hậu về phía Tây Bắc. Diện tích 19.200 ha, phát triển kinh tế vườn và công nghiệp, dịch vụ.
- Vùng úng triều: Tiếp giáp với vùng triều. Diện tích khoảng 16.800 ha, phát triển cây lúa và có tiềm năng trong công nghiệp và dịch vụ.
- Vùng úng: Nằm sâu trong nội đồng. Phát triển nông nghiệp đa dạng (lúa, mía, khóm…) và có khả năng phát triển mạnh trong công nghiệp và dịch vụ.
Thành phố có hai trục giao thông chính là quốc lộ 1A, quốc lộ 61 và hai trục giao thông đường thủy quốc gia là kênh Xáng Xà No, kênh Quản lộ – Phụng Hiệp.
2. Khí hậu
Vị Thanh nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, có hai mùa rõ rệt. Nhiệt độ trung bình là 27 độ C không có sự chênh lệch lớn qua các năm. Tháng 4 có nhiệt độ cao nhất là 35 độ C và tháng 12 có nhiệt độ thấp nhất là 20,30 độ C. Mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11 hàng năm, chiếm từ 92-97% lượng mưa cả năm. Lượng mưa trung bình trong năm khoảng 1800 mm, lượng mưa cao nhất vào tháng 9 là 250,1 mm. Độ ẩm trung bình thấp nhất vào tháng 3 và tháng 4 (77%), giá trị độ ẩm trung bình trong năm là 82%.
3. Thủy văn
Thành phố Vị Thanh có nhiều sông, kênh, và rạch. Mật độ sông rạch khá lớn, khoảng 1,5 km/km2. Do vị trí địa lý và ảnh hưởng của sông Hậu, biển Đông, biển Tây và mưa trong tỉnh, chế độ thủy văn của thành phố có sự biến đổi.
4. Địa chất
Vì nằm ở trung tâm đồng bằng sông Cửu Long, thành phố Vị Thanh có lịch sử địa chất tương tự với đồng bằng sông Cửu Long. Nghiên cứu cho thấy thành phố nằm trong vùng trũng đồng bằng sông Cửu Long, xung quanh là các khối nâng Hòn Khoai ở vịnh Thái Lan, Hà Tiên, Châu Đốc, Sài Gòn.
Lịch sử hình thành
Thành phố Vị Thanh nằm ở vị trí trung tâm của đồng bằng sông Cửu Long. Từ năm 1698, vùng đất này trở thành một đơn vị hành chính mang tên Gia Định phủ khi Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lược. Kể từ thế kỉ XVI, XVII và cuối thế kỉ XVIII, vùng đất này đã được định cư và phát triển dưới sự bảo hộ của chúa Nguyễn.
Năm 1732, Chúa Nguyễn chia đất phương Nam thành 3 Dinh và 1 Trấn, bao gồm Trấn Biên Dinh (vùng Biên Hòa ngày nay), Phiên Trấn Dinh (Gia Định), Long Hồ Dinh (Vĩnh Long) và Trấn Hà Tiên. Sau khi Mạc Cửu mất, Mặc Thiên Tích nối nghiệp cha và làm tổng binh trấn Hà Tiên. Vùng đất này rồi được sáp nhập vào đất Hà Tiên. Trước năm 1897, khu vực huyện Giồng Riềng, Gò Quao, Long Mỹ chỉ có 2 tổng và chưa đến 10 thôn. Tuy nhiên, đến năm 1939, chỉ riêng quận Long Mỹ đã có 3 tổng và 12 làng. Đến thời điểm này, một phần lớn vùng đất thuộc tỉnh Hậu Giang mới chuyển mình thực sự.
Sau hiệp định Geneve 1954, vùng đất Long Mỹ – Phụng Hiệp có nhiều thay đổi. Vào năm 1960, quận Long Mỹ tách ra và thành lập một quận mới là Đức Long. Quận Đức Long đóng tại xã Hỏa Lựu, sau đó dời về xã Vị Thủy. Năm 1961, Ngô Đình Diệm thành lập đô thị Chương Thiện, bao gồm năm quận, trong đó có quận Đức Long. Sau ngày giải phóng, địa giới hành chính vùng đất Long Mỹ – Vị Thanh tiếp tục điều chỉnh. Vào ngày 1/1/1978, Vị Thanh được ghép với huyện Long Mỹ thành huyện Long Mỹ. Ngày 15/2/1983, huyện Long Mỹ tách ra và thành lập hai huyện, trong đó có huyện Vị Thanh. Ngày 1/7/1999, thị xã Vị Thanh được thành lập và huyện Vị Thanh được đổi tên thành huyện Vị Thủy. Vào ngày 23/9/2010, thành phố Vị Thanh thuộc tỉnh Hậu Giang được thành lập theo Nghị quyết số 34/NQ-CP.
