Hạch nền đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát vận động ở người bình thường và đặc biệt là ở bệnh nhân Parkinson. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về vai trò của hạch nền và những biến đổi sinh lý trong bệnh Parkinson.
Hạch nền và chức năng vận động
Hạch nền là một cấu trúc quan trọng tham gia vào việc kiểm soát chức năng vận động. Các bất thường về cấu trúc và chức năng của hạch nền có thể gây ra các rối loạn vận động, trong đó có bệnh Parkinson.
Cấu tạo hạch nền
Hạch nền bao gồm các thành phần chính như:
- Thể vân: gồm thể vân lưng và thể vân bụng. Thể vân lưng gồm nhân đuôi và bèo sẫm, thể vân bụng gồm nhân nằm (nucleus accumbens) và củ khứu (olfactory tubercle).
- Cầu nhạt (globus pallidus-GP): gồm cầu nhạt trong (GPi) và cầu nhạt ngoài (GPe).
- Liềm đen (substantia nigra): gồm phần đặc (pars compacta-SNc) và phần lưới (pars reticulata-SNr).
- Nhân dưới đồi (subthalamic nuclei – STN).
Các thành phần này tương tác với nhau để điều chỉnh chức năng vận động.
Các đường dẫn tới hạch nền
Thông tin vận động được truyền tới hạch nền thông qua các đường dẫn sau:
- Từ vỏ não: thông qua đường phóng chiếu vỏ não – thể vân, tạo sự kích thích các nơron của hạch nền thông qua chất dẫn truyền thần kinh là glutamate.
- Từ liềm đen: thông qua đường liềm đen – thể vân, tạo sự kích thích và ức chế, đảm bảo cung cấp liên tục dopamine cho thể vân và điều hòa các con đường trực tiếp và gián tiếp.
- Từ đồi thị: thông qua đồi thị – thể vân, tạo đường kết nối giữa đồi thị và thể vân, kích thích hệ thống vận động.
- Từ nhân raphe của thân não: thông qua con đường serotonergic, điều chỉnh hoạt động của thể vân.
- Từ các tế bào thần kinh nội tại thể vân: thông qua các chất truyền đạt thần kinh như cholinergic, GABA, chất P (substance P).
Các đường truyền tâm và ly tâm
Các đường truyền tâm và ly tâm trong hạch nền có vai trò quan trọng trong kiểm soát vận động. Đường truyền tâm đi từ vỏ não và đồi thị đến thể vân, tạo tín hiệu kích thích. Đường ly tâm đi từ cầu nhạt và phần lưới liềm đen đến đồi thị và thân não, tạo tín hiệu ức chế.
Với sự tham gia của cầu nhạt trong và phần lưới liềm đen, các hoạt động vận động của đầu và cổ được điều chỉnh, trong khi các hoạt động vận động của các phần khác của cơ thể được truyền đi qua các đường ly tâm.
Biến đổi sinh lý của hạch nền ở bệnh nhân Parkinson
Trong bệnh Parkinson, hạch nền trải qua các biến đổi sinh lý. Sự thoái hóa phần đặc chất đen dẫn đến mất nơron và sắc tố dopamine, làm giảm dopamin ở thể vân và ảnh hưởng đến hoạt động của cả con đường trực tiếp và gián tiếp.
Trong con đường trực tiếp, sự giảm kích thích thụ thể D1 dẫn đến tăng ức chế từ vùng cầu nhạt trong và phần lưới liềm đen lên đồi thị. Kết quả là sự hoạt hóa từ đồi thị lên vỏ não giảm, gây ra khó khăn trong việc khởi đầu và kết thúc vận động.
Trong con đường gián tiếp, sự giảm ức chế thụ thể D2 dẫn đến tăng ức chế của thể vân lên cầu nhạt ngoài. Nhân dưới đồi được giải phóng khỏi ức chế và gửi tín hiệu kích thích đến cầu nhạt trong và phần lưới liềm đen, và từ đây tín hiệu ức chế được truyền tới đồi thị. Kết quả là tín hiệu kích thích từ đồi thị lên vỏ não giảm.
Điều này dẫn đến khó khăn trong khởi đầu và kết thúc vận động, gây ra triệu chứng chậm vận động và giảm vận động ở bệnh nhân Parkinson. Các triệu chứng run khi nghỉ và cứng cơ kiểu ngoại tháp ở bệnh nhân Parkinson cũng không thể giải thích bằng cơ chế cổ điển và đang được nghiên cứu kỹ hơn.
Ngoài ra, cân bằng giữa hệ dopaminergic và cholinergic tại thể vân bị ảnh hưởng, gây ra cường hóa hệ cholinergic. Điều này đã tạo cơ sở cho việc sử dụng thuốc kháng cholinergic trong điều trị bệnh Parkinson.
Kết luận
Hạch nền đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát vận động, đặc biệt là trong bệnh Parkinson. Hiểu về cấu trúc và chức năng của hạch nền ở người bình thường và những biến đổi sinh lý trong bệnh Parkinson giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các triệu chứng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp cho bệnh nhân.
Chỉnh sửa bởi: dnulib.edu.vn
