24/11/2022 | Tác giả: Đội ngũ biên tập OTiV
Như một nghiên cứu của Tổ chức Sức khỏe Tâm thần 2018 đã chỉ ra, 74% dân số toàn cầu bị căng thẳng – stress. Họ phải đối mặt với trạng thái rối loạn và “chật vật” thực sự để đối phó. Nếu tình trạng căng thẳng này xảy ra quá thường xuyên hoặc kéo dài mà không tìm được nguyên nhân và giải pháp giải quyết stress, sẽ gây ra những hệ lụy đáng tiếc, thậm chí dẫn đến tự sát do trầm cảm[^1^].
Stress là gì?
Stress có thể được định nghĩa là trạng thái lo lắng hoặc căng thẳng về tinh thần do một tình huống khó khăn gây ra. Đây là phản ứng tự nhiên của con người để giải quyết những thách thức và mối đe dọa trong cuộc sống. Mọi người đều trải qua căng thẳng ở mức độ khác nhau[^2^].
Stress bao gồm những phản ứng bên trong cơ thể như căng cơ, tăng nhịp tim, nhịp thở, tăng đường trong máu… khi đối mặt với áp lực hoặc yếu tố tác động bên ngoài. Đồng thời, nó cũng kích hoạt các phản ứng chống stress như kháng viêm, kháng dị ứng, ổn định natri trong máu[^2^].
Về mặt cảm xúc, stress gây cảm giác bức bối, rối bời. Người bị stress cũng trở nên nhạy cảm, dễ nổi cáu hoặc xúc động hơn so với bình thường[^2^].
Căng thẳng – Stress khiến thần kinh căng thẳng, thường cảm thấy khó chịu, lo lắng, buồn bã
Nguyên nhân gây ra stress
Thông thường, chúng ta liên kết stress với những tình huống gây ra bởi những mối quan hệ giữa người với người, mâu thuẫn trong gia đình, đồng nghiệp, căng thẳng trong học hành, thi cử và nhiều yếu tố khác. Tuy nhiên, mọi thay đổi trong cuộc sống đều có thể gây căng thẳng và gia tăng cốc tự do[^3^].
Môi trường sống
Thay đổi thời tiết, ô nhiễm không khí, khói bụi, giao thông, ồn ào, môi trường sống không lành mạnh là một trong những yếu tố gián tiếp khiến bạn cảm thấy mệt mỏi và không thoải mái[^4^].
Áp lực từ công việc và xã hội
Công việc quá nhiều, thời hạn hoàn thành gấp gáp, mâu thuẫn gia đình, xã hội, tài chính, cú sốc tâm lý… dễ làm cho tâm trạng căng thẳng. Những người có công việc mới, thay đổi nơi ở, nơi làm việc, bị đuổi việc, khác biệt về văn hóa cũng có thể gây stress. Ngoài ra, các yếu tố xã hội như chiến tranh, suy thoái kinh tế cũng góp phần vào căng thẳng[^5^].
Nhân viên văn phòng đều rễ dễ bị stress
Áp lực từ gia đình và những người quan trọng
Cưới hỏi, ly thân, ly dị, sinh con, người thân chết, giận hờn, cãi nhau với người yêu, vợ chồng hay bạn thân cũng có thể gây phản ứng căng thẳng[^6^].
Vấn đề sức khỏe
Thay đổi về cơ thể do bệnh tật, tuổi dậy thì, tiền mãn kinh, tuổi già cũng có thể góp vào nhóm vấn đề sức khỏe, tuổi tác gây căng thẳng[^7^].
Suy nghĩ của bản thân
Một điều đặc biệt là chính chúng ta cũng có thể là những người tự tạo áp lực, căng thẳng cho mình. Những người có bản tính cầu toàn bẩm sinh hoặc môi trường sống khắc nghiệt, bị so sánh thường xuyên đều có thể gây stress. Nếu muốn sống vui khỏe, không còn cách nào khác là bạn cần phải học cách biến suy nghĩ đơn giản đi[^8^].
Nhiều tài liệu nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh, việc chống lại các gốc tự do là nền tảng quan trọng giúp phòng ngừa và cải thiện các vấn đề về thần kinh, trong đó bao gồm cả căng thẳng và các hậu quả do căng thẳng gây ra như trầm cảm hay rối loạn lo âu[^9^].
Dấu hiệu stress
Căng thẳng xuất phát từ nhiều nguyên nhân, tùy thuộc vào mỗi loại stress sẽ có các phản ứng đặc trưng khác nhau. Các phản ứng này thường khá phức tạp và khi thể hiện ra bên ngoài cũng phức tạp, khó hiểu[^10^].
Quá trình stress diễn ra bên trong cơ thể
Bắt đầu là trạng thái ở giai đoạn sốc, kéo dài từ vài phút đến 24 giờ. Giai đoạn này, tủy thượng thận tiết ra nhóm hormone Catecholamine (gồm Adrenaline và Noradrenaline) làm tăng nhịp tim, tăng huyết áp và nhịp thở, đồng thời tăng cường đường máu. Khi đó, đồng tử cũng giãn ra để nhìn rõ hơn, trí nhớ và phản xạ trở nên tốt hơn. Ngược lại, hệ tiêu hóa hoạt động kém hiệu quả[^11^].
Sau đó, cơ thể sẽ kích hoạt các phản ứng chống stress, nhằm thiết lập lại trạng thái cân bằng như ban đầu. Cụ thể là tuyến thượng thận sẽ tiết ra nhóm hormone như Glucocorticoide (Cortisol, Cortisone, Corticosterone…) và Mineralocorticoid (Aldosterone…), có tác dụng kháng dị ứng, kháng viêm, ổn định natri trong máu, giúp cung cấp năng lượng và chống lại tác nhân từ bên ngoài[^11^].
Nếu stress tiếp tục kéo dài, các hormone như cortisol sẽ tiếp tục tăng lên các gốc tự do bên trong cơ thể. Lúc này, sức đề kháng sẽ suy yếu và cơ thể rơi vào trạng thái kiệt quệ. Sự bực bội, trầm cảm và các bệnh cơ hội như loét dạ dày tá tràng, tăng huyết áp, hen suyễn, eczema, ung thư sẽ dần xuất hiện[^11^].
“Khi bị căng thẳng, stress, cơ thể sẽ sản sinh ra vô số gốc tự do tấn công não bộ, dẫn đến các triệu chứng như đau đầu, mất ngủ, giảm trí nhớ, mất tập trung, trầm cảm… Các bệnh lý này kéo dài cũng khiến gốc tự do sản sinh nhiều hơn, làm cơ thể nhanh suy nhược và stress tăng nặng.”
ThS. Lâm Văn Chế[^12^]
Dấu hiệu của stress thể hiện ra bên ngoài
Xét về thể chất, tinh thần, cảm xúc và hành vi, có thể phân chia các dấu hiệu bị stress thành các nhóm sau:
-
Thể chất: mệt mỏi, nhức đầu bên trái, khó ngủ, đau nhức/chuột rút cơ bắp (đặc biệt là cổ, vai và lưng), tim đập nhanh, đau ngực và buồn nôn.
-
Tinh thần: giảm tập trung và trí nhớ, thiếu quyết đoán, lơ ngơ, lú lẫn và mất đi khiếu hài hước.
-
Cảm xúc: lo âu, căng thẳng, trầm cảm, tức giận, thất vọng, lo lắng, sợ hãi, khó chịu, thiếu kiên nhẫn và nóng tính.
-
Hành vi: hối hả, bồn chồn, ăn uống nhiều, hút thuốc, uống rượu, khóc lóc, la hét, đổ lỗi và thậm chí đập vỡ hay ném đồ vật xung quanh[^13^].
Người căng thẳng thường dễ nổi cáu và có những biểu hiện bất thường (hình minh họa)
Ai dễ bị stress?
Ai cũng có thể bị căng thẳng, kể cả những người có đời sống khép kín, ít chia sẻ. Ngoài nhóm đối tượng này, những người làm công việc ngoài trời, chịu áp lực về gia đình, công việc thường xuyên… cũng là đối tượng luôn bị “căng nao”[^14^].
Người có công việc làm ngoài trời
Tiếp xúc với ô nhiễm môi trường như tiếng ồn, không khí, thời tiết bất thường như nắng gắt, mưa bão, khói bụi… mỗi ngày sẽ làm gia tăng những mệt mỏi và áp lực. Các đối tượng phải kể đến trong nhóm này là thợ xây, người bán hàng, tài xế[^15^].
Người chịu áp lực từ gia đình và xã hội
Những người có công việc đòi hỏi kỹ năng cao, làm việc liên tục không nghỉ ngơi, làm việc liên tục với nhiều đồng nghiệp hay gia đình thường xuyên cãi vã, bất đồng, cha mẹ ly hôn, áp lực tiền bạc… nằm trong diện bị stress rất cao. Đặc biệt, các đối tượng bị áp lực tâm lý từ gia đình thường có nguy cơ trầm cảm và tự tử rất cao. Bởi vì các áp lực gia đình này thường kéo dài liên tục trong nhiều năm. Một phần bản thân những người hay gánh chịu áp lực, căng thẳng từ gia đình thường là những người sống tình cảm, yếu đuối hoặc ít giao tiếp xã hội nên khả năng giải toả căng thẳng không tốt[^16^].
Người ốm yếu, dị tật hay đang mắc bệnh
Thể chất ốm yếu, có bệnh tật, thừa cân, béo phì, dị tật… khiến nhiều người tự ti và mặc cảm, thấy mình vô dụng. Từ đó, thường bị căng thẳng, trầm cảm và thực hiện các hành động tiêu cực[^17^].
Người sống tình cảm, chân thành hoặc ít va chạm xã hội
Theo một số nghiên cứu xã hội, có một số người sinh ra bản tính đã dễ tin người, chân thành và tình cảm. Điều này khiến họ dễ bị tổn thương tâm lý, dẫn đến căng thẳng stress do bị lợi dụng lòng tin của họ[^18^]. Trẻ tuổi dậy thì hoặc thanh thiếu niên quen được bao bọc, mới bước ra ngoài xã hội, cũng thường gặp phải stress. Dù là nguyên nhân chủ quan (tính cách, suy nghĩ) hay khách quan (những biến đ
