Từ “tinh hoa” trong tiếng Việt có nghĩa là “phần tinh túy tốt đẹp nhất”. Nhưng khi nói đến “tinh hoa” hay “giai cấp tinh hoa” theo mô tả của phương Tây, người ta đặt câu hỏi: Họ là ai và liệu giai cấp tinh hoa có tồn tại không?
Châu Âu
Ở châu Âu, từ “tinh hoa” được dịch từ “elite” (tiếng Anh), xuất phát từ từ La Mã “eligere”. Người Pháp mượn và viết thành “e’lite”, và sau đó người Anh mượn từ người Pháp với từ “elite”. Từ này tồn tại ở cả dạng danh từ và tính từ. Dữ liệu từ Google cho thấy sự tăng dần của việc sử dụng từ này theo thời gian, chứng tỏ mức độ quan tâm tăng lên.
Về mặt xã hội học và chính trị học, “elite” hay “tinh hoa” là một nhóm nhỏ người có quyền lực, bao gồm quyền lực chính trị, đặc quyền, tài sản hoặc kỹ năng không cân xứng so với nhóm khác. Từ “không cân xứng” trong định nghĩa này có nghĩa là quá lớn hoặc quá bé so với nhóm khác. Theo từ điển Cambridge, “elite” là những người hay tổ chức được coi là tốt nhất, xuất sắc nhất hoặc có quyền lực nhất so với người hay tổ chức khác cùng loại.
Việt Nam
Trong thời phong kiến, khi nhắc đến các nhân vật trong giới tinh hoa chính trị, các vị sử quan như Lê Tắc, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú không chỉ đề cập đến vua chúa mà còn đề cập đến một nhóm gồm các quan lại, võ tướng, thậm chí cả dân thường, bằng danh từ “nhân vật” được mượn từ Hán Việt, nghĩa là người có phẩm cách, tài ba kiệt xuất hoặc có danh vọng, địa vị.
Trong sách An Nam Chí Lược viết vào thế kỉ 14, liệt kê một số nhân vật như Lê Phụ Trần, Lê Văn Hưu. Vào thế kỉ 18, sử gia Lê Quý Đôn cũng đề cập tới nhân tài. Những nhân vật này có liên quan đến việc làm việc ở Trung Quốc và trong nước. Đặc điểm đáng chú ý ở Việt Nam là các nhân vật, nhân tài đại đa số liên quan chặt chẽ đến chủ nghĩa yêu nước.
Sự phủ nhận của giới “tinh hoa chính trị”
Trong lịch sử, để thu hút dân chúng, những tinh hoa chính trị thường phải có nguồn gốc từ dòng giống quí tộc và gắn liền với các câu chuyện, thế lực siêu nhiên. Tuy nhiên, sau khi thời phong kiến kết thúc, giới chính trị gia thường tránh sử dụng các từ này, từ chối xem mình thuộc một nhóm nhỏ cao cấp hơn nhóm khác. Ví dụ, trong cuộc tranh cử của Donald Trump, ông đã từ chối mình là “elite” – tinh hoa, dành lời khen cho dân chúng và nói rằng “các bạn là tinh hoa”. Ngay cả ông Andrew Cuomo, thị trưởng New York thuộc đảng Dân chủ, cũng từ chối xem mình là thành viên của một câu lạc bộ chính trị.
Ở Việt Nam, chúng ta đã biết Chủ tịch Hồ Chí Minh là một người sống bình dân, gắn liền với cuộc sống của mọi người và từng nói rằng ông chỉ là một chất keo để kết nối mọi người lại với nhau để làm việc cho đất nước.
Một ảnh hưởng đáng kể khác đến cách nhìn của chúng ta là triết gia Karl Marx. Lý thuyết xã hội của ông chia xã hội thành hai giai cấp: người bóc lột và người bị bóc lột. Tuy nhiên, không ai tự nhận mình là người bị bóc lột như mô tả trong sách của Marx, đặc biệt là ở các nước tư bản và cả các nước xã hội chủ nghĩa.
Kết luận
Việc xác định xem có tồn tại giai cấp tinh hoa hay không có thể gặp mâu thuẫn. Ngay cả những người được cho là tinh hoa cũng từ chối tự nhận mình là như vậy.
Qua quá trình tìm hiểu về từ “elite” – tinh hoa, ta có thể nhận thấy xã hội đã phát triển về nhận thức. Một xã hội với các giá trị bình đẳng, quan tâm đến lợi ích chung hơn là một nhóm thiểu số. Những yêu cầu cấp thiết bây giờ là làm thế nào để nâng cao phúc lợi cho dân chúng. Điều này cần được chú ý hơn là đặt câu hỏi về việc có tồn tại hay không của giai cấp tinh hoa và những điều mà họ có thể làm để xã hội tiến bộ.
Đặng Quỳnh Lê
Được chỉnh sửa bởi: Dnulib
