Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường nghe nói về hữu lậu và vô lậu. Nhưng ý nghĩa thực sự của hai từ này là gì? Ban đầu, từ “lậu” được hiểu là chảy rỉ. Nó có hai nghĩa: tiết lậu và lậu lạc.

Tiết lậu là sự thấm và rỉ vào tâm hồn, khiến tâm hồn bị hủy hoại và biến chất. Điều này có thể hiện qua cách mắt nhìn thấy sự phiền não và không tinh tường, hoặc tai nghe nhận thức những âm thanh phiền toái. Tựa như một vết ghẻ chảy nước, chúng ta gọi nó là lậu. Nghĩa thứ hai của lậu lạc là khiến chúng ta rơi vào và không thể thoát ra khỏi vòng xoáy của tâm giới, không thể vượt lên được, sống trong đau khổ mãi mãi. Tóm lại, từ “lậu” mang ý nghĩa như vậy.

Trong Kinh Tạng Pali, nghĩa của từ “lậu” được cắt ra và kèm theo từ “hoặc” để làm rõ. “Hoặc” nghĩa là sự lầm lạc. “Lậu” có nghĩa là chảy rỉ và cũng có nghĩa là lậu lạc. Khi ghép hai từ này lại, gọi là “lậu hoặc”. Do đó, chúng ta thấy “lậu hoặc” mang ý nghĩa như vậy. “Lậu” chỉ đến tính chất, trong khi “hoặc” chỉ đến hình thể. Theo Lục Ly Hiệp Thích, có thể gọi là “Hữu tài thích”. Đó là một sự tương đối, vì tính chất lậu hiện diện ở đó, nên gọi là lậu hoặc. Tuy nhiên, trong văn học Hán nhiều người dịch là “hữu lậu”. Tâm hồn có sự lậu hoặc gọi là “hữu lậu nhơn”. Người có thành tựu theo sự lậu hoặc gọi là “hữu lậu quả”.

Nếu theo Nikàya, “lậu hoặc” có nghĩa chỉ đến sự tương đồng của nó, còn “lậu” chỉ đến tính chất của nó. Đối với Đức Phật, không phải mọi người đều phiền não khi ngắm nhìn Ngài. Cũng không phải tu tập trầm ngồi mãi mãi sẽ sinh ra chánh niệm và phiền não, vậy Đạo đế cũng không được gọi là hữu lậu. Vậy nó có một mặt khác nữa. Vậy các vấn đề nào thuộc về hữu lậu và vô lậu?

Trong tình huống này, những gì thuộc về hữu lậu, và những gì thuộc về vô lậu? Nếu một sự vật thuộc vào hữu lậu về bản chất, nó không thể nằm trong vô lậu. Một sự vật vừa thuộc về vô lậu vừa thuộc về hữu lậu. Trong Tứ Đế, ta thấy rằng có những sự vật vừa thuộc về hữu lậu, vừa thuộc về vô lậu: Khổ Đế và Tập Đế. Có những sự vật vừa thuộc về vô lậu vừa vô lậu: Diệt Đế. Có sự vật vừa vô lậu nhưng vẫn thuộc về hữu lậu: Đạo Đế. Có ba loại như vậy: Hữu lậu hữu vi, vô lậu hữu vi và vô lậu vô vi.

Như vậy, chúng ta đã hiểu “lậu” là gì? Chúng ta có thể hiểu “lậu” là hoặc lậu. “Lậu hoặc” chỉ đến sự phiền não: nếu “lậu hoặc” phiền não, tại sao lục trần cũng được gọi là hữu lậu? Đó là pháp hữu lậu hữu vi. Nó sinh ra sự phiền não, nhưng không gọi là tâm hữu lậu. Theo một số học giả, “lậu hoặc” có hai ý kiến. Một ý kiến cho rằng pháp đó tạo ra sự phiền não, do đó gọi là hữu lậu. Ví dụ, khi chúng ta nhìn thấy một sắc thái gì đó, nó tạo ra sự phiền não và tham, vì vậy chúng ta gọi nó là sắc hữu lậu. Khi chúng ta nghe âm thanh nào đó, nó tạo ra niềm yêu thích, vì vậy chúng ta gọi nó là âm hữu lậu, đó là pháp hữu lậu. Tuy nhiên, một số ngài như Hữu Bộ và Thế Thân không chấp nhận ý kiến đó. Họ cho rằng nhìn vào sự tăng trưởng của nó là đúng. Nếu sự phiền não của chúng ta tăng lên, thì pháp đó gọi là hữu lậu, không phải vì nó tạo ra sự phiền não mà gọi là hữu lậu. Điều này có thể thấy qua việc có người cảm thấy phiền não và ái mộ khi nhìn vào Đức Phật, vậy tại sao chúng ta gọi Ngài là hữu lậu? Hay khi làm tu sĩ, nếu chỉ ngồi thiền mãi mà không có sự phát triển, không gây phiền não, vậy Đạo đế cũng không gọi là hữu lậu? Vì vậy, Thế Thân và nhiều vị khác không chấp nhận ý kiến đó và chấp nhận ý kiến về sự tăng trưởng. Pháp nào mà khi nhìn vào nó mà sự phiền não của ta tăng lên mãi, gọi là pháp hữu lậu, chứ không gọi là pháp tạo ra sự phiền não mà gọi là pháp hữu lậu. Vì vậy nó có hai nghĩa, một là tùy sanh và một là tùy tăng. Tùy tăng nghĩa là: khi phiền não tăng trưởng tùy thuận với tâm, gọi là tùy tăng. Khi phiền não tăng như vậy, nó phải dựa vào cả tâm lẫn cảnh vật, không chỉ dựa vào tâm mà không tăng trưởng, cũng không chỉ dựa vào cảnh vật mà không tăng trưởng.

Có thể nói, hiểu rõ ý nghĩa của “hữu lậu” và “vô lậu” giúp chúng ta thấu hiểu sâu sắc về tâm và thế giới xung quanh. Đây là những khái niệm quan trọng trong tu tập và cuộc sống hàng ngày của chúng ta.

Dnulib.edu.vn muốn chia sẻ với bạn đọc bài viết này. Hãy truy cập Dnulib để tìm hiểu thêm thông tin bổ ích cho cuộc sống của bạn.